Phong phú gốm Việt
Gốm cổ truyền Việt Nam đã có cách đây sáu, bảy ngàn năm. Gốm xuất hiện trong những di chỉ thuộc văn hóa Hòa Bình, văn hóa Bắc Sơn, văn hóa Hạ Long... Rồi ta thấy trong di chỉ thuộc hậu kỳ đồ đá mới Phùng Nguyên, giai đoạn Đồng Đậu, giai đoạn Gò Mun...
Gốm sứ xuất hiện ở nhiều vùng trên đất nước trải qua những thăng trầm cùng thời gian. Một đặc điểm riêng biệt và rõ nét nhất của nghề gốm là đều phát triển dọc sát các triền sông. Bởi lẽ nó tiện đường chuyên chở, và đất sét dọc các triền sông là thứ nguyên liệu quý để sản xuất gốm, sứ.
Đồ gốm cổ truyền nước ta đã có những bước phát triển cao và hết sức phong phú. Có làng nghề vẫn còn tồn tại và phát triển cho tới ngày nay nhưng cũng có làng nghề dần mai một và biến mất đi khỏi bản đồ gốm sứ Việt Nam. Đến nay, nghề gốm vẫn đang thịnh hành tại Bát Tràng, Thổ Hà, Hải Dương.
Mỗi vùng quê gốm lại giữ kỹ nghệ riêng biệt. Và mỗi nơi, lại có mặt hàng gốm đặc trưng riêng của mình, tạo thêm cái đa dạng và phong phú của công nghệ gốm Việt Nam.
Từ lâu, các làng nghề gốm sứ đã trở thành địa điểm quen thuộc của du khách, trong đó, gốm sứ Bát Tràng (Gia Lâm, Hà Nội) mang đậm dấu ấn của một làng nghề truyền thống lâu đời ở Hà Nội. Làng nghề truyền thống có nguồn gốc từ cuối thời Lý - Trần. Nổi tiếng với nghề sản xuất đồ gốm sứ từ đất sét trắng. Lịch sử đã ghi chép rằng làng cổ Bát tràng thời đó đã quy tụ được rất nhiều nghệ nhân từ nhiều dòng họ khác nhau. Họ đều là những người có tay nghề cao từ Ninh Bình và Thanh Hóa ra lập nghiệp ở đất kinh thành.
Ở Bát Tràng, nhiều nghệ nhân làm gốm có kinh nghiệm được truyền từ đời này sang đời khác. Với bàn tay khéo léo cùng sự đam mê mãnh liệt đã sáng tạo ra nhiều sản phẩm gốm sứ Bát Tràng độc đáo. Các sản phẩm đó đã được lưu giữ và phát triển cho đến ngày nay.
Bên cạnh gốm Bát Tràng, gốm Chu Đậu (huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương) là một dòng gốm đẹp của Việt Nam, phát triển rực rỡ từ thế kỷ 14 đến thế kỷ 17. Sau hơn ba thế kỷ bị thất truyền, gốm Chu Đậu đang hồi sinh mạnh mẽ, trở thành mặt hàng thủ công mỹ nghệ có giá trị ở thị trường trong nước và thị trường xuất khẩu.
Từ dáng vẻ, chất men, họa tiết, hoa văn trang trí... tất cả đều toát lên bản sắc, tinh hoa văn hóa Việt, rất đỗi gần gũi, nhưng cũng mang đậm giá trị truyền thống, tín ngưỡng, triết lý và tâm hồn người Việt từ nghìn xưa. Những họa tiết, hoa văn trên gốm Chu Đậu mang tính nghệ thuật cao, miêu tả khung cảnh thiên nhiên và cuộc sống của cư dân đồng bằng châu thổ sông Hồng như cảnh mục đồng chăn trâu, chim đậu trên cành hoa, đàn cá bơi dưới nước, mái nhà tranh ven sông…
Phương pháp chế tạo đạt trình độ cao, đó là chuốt, tạo dáng trên bàn xoay, ngắt sản phẩm thành nhiều công đoạn rồi lắp ghép lại và gia công. Các sản phẩm được thể hiện trên chất liệu men trắng hoa lam, men ngọc, hay men mầu tam thái. Hiện nay, 46 bảo tàng trên thế giới đang trưng bày các hiện vật gốm Chu Đậu.
Giữ hồn gốm Việt
Gốm như một mạch ngầm trong dòng chảy văn hóa, kết nối xưa và nay. Gốm đã bước từ cuộc sống dung dị hàng ngày để trở thành những tác phẩm nghệ thuật làm say lòng biết bao thế hệ.
Sản phẩm gốm ngày nay thể hiện sự đa dạng, đi từ gốm thô bằng đất nung, đến những đồ gia dụng và trang trí tinh tế với nhiều sắc men phong phú. Dù ở bất kỳ giai đoạn lịch sử nào cũng như ở bất kỳ dòng gốm nào, sự phát triển đều do tài hoa và óc sáng tạo của người thợ thủ công.
Một sản phẩm gốm ra đời là nhờ sự giao thoa của đất, nước và lửa, nhưng nhờ khối óc sáng tạo và bàn tay tài hoa của người thợ gốm, đã thổi hồn cho những nắm đất thô sơ tưởng chừng vô tri vô giác ấy thành những sản phẩm độc đáo, có ngôn ngữ và chạm được đến trái tim con người. Vì thế, với những người có duyên với môn nghệ thuật sáng tạo thủ công truyền thống này, họ coi gốm là một tặng phẩm của vũ trụ.
“Thổi hồn vào gốm” không chỉ là lời nói hoa lệ mà đó chính là điều diễn tả đúng nhất cách mà các nghệ nhân làm nên một sản phẩm gốm
Trải qua hàng nghìn năm, nghề gốm lúc thịnh, lúc suy, song các thế hệ người làm gốm vẫn đau đáu một niềm gìn giữ nghiệp tổ của cha ông, lò nung ngày đêm đỏ lửa để cho ra những sản phẩm tinh hoa gốm Việt. Sản phẩm gốm không chỉ chứa đựng đầy đam mê, sức sáng tạo mà còn gửi gắm tình cảm, tinh thần chịu thương chịu khó của người Việt.
Việc gìn giữ được các tinh hoa văn hóa, nghề truyền thống của cha ông là rất đáng quý. Dù việc gìn giữ và phát triển tinh hoa gốm Việt còn gặp nhiều khó khăn và thách thức nhưng với trí tuệ, bàn tay khối óc của những nghệ nhân, những người làm gốm thì gốm Việt vừa gìn giữ, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, vừa phát triển mạnh mẽ.
Hà Trần
