Phường Chương Mỹ được thành lập theo Nghị quyết số 1656/NQ-UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, có hiệu lực từ ngày 1/7/2025. Đây là đơn vị hành chính mới được hình thành trên cơ sở sáp nhập toàn bộ diện tích và dân số của bảy xã gồm Tiên Phương, Phụng Châu, Thụy Hương, Đại Yên, Ngọc Hòa, thị trấn Chúc Sơn và một phần diện tích của hai phường Biên Giang, Đồng Mai (quận Hà Đông). Dù tên gọi thay đổi, Tiên Phương vẫn được xem là linh hồn của vùng đất này, bởi nơi đây lưu giữ một trong những di sản Phật giáo cổ kính và đặc sắc bậc nhất của Hà Nội – chùa Trăm Gian.
Theo văn bia cổ còn lưu giữ, chùa được khởi dựng vào năm 1185, niên hiệu Trinh Phù thứ mười, dưới triều vua Lý Cao Tông. Khi mới xây, chùa có tên là Quảng Nghiêm Tự, về sau dân gian gọi là chùa Trăm Gian vì tổng thể kiến trúc gồm 104 gian gỗ lim cổ, nếu tính cứ bốn cột là một gian. Ngôi chùa tọa lạc trên đồi Sùng Phúc thuộc thôn Tiên Lữ, trước đây là xã Tiên Phương, nay thuộc phường Chương Mỹ, TP. Hà Nội.
Trải qua hơn tám trăm năm lịch sử, chùa đã nhiều lần được trùng tu và mở rộng, song vẫn giữ nguyên được dáng vẻ cổ kính và tinh thần thiền định đặc trưng của kiến trúc Phật giáo thời Lý – Trần. Khuôn viên chùa rộng hơn một hecta, nằm giữa rừng thông và hồ nước trong xanh, được bao bọc bởi những hàng cây cổ thụ. Bước qua tam quan, du khách sẽ bắt gặp những bậc thang đá phủ rêu, mái ngói cổ cong vút, và tiếng chuông đồng ngân vang trong không gian tĩnh mịch.
Bên trong chùa là một kho tàng nghệ thuật gỗ quý hiếm. Toàn bộ hệ thống cột, kèo, xà ngang đều được làm từ gỗ lim, chạm khắc tinh xảo hình rồng, phượng, hoa sen và mây cuộn. Gian giữa đặt tượng Phật Thích Ca Mâu Ni và tượng Quan Thế Âm nghìn mắt nghìn tay – những tác phẩm mang đậm phong cách điêu khắc thế kỷ XVIII. Nổi bật nhất là gác chuông ba tầng tám mái được dựng hoàn toàn bằng gỗ lim, không dùng đinh sắt. Quả chuông đồng treo trong đó có khắc niên đại thời Lê, vẫn vang đều mỗi sớm mai, lan xa khắp thôn làng.
Năm 1962, chùa Trăm Gian được Bộ Văn hóa xếp hạng là Di tích Lịch sử – Kiến trúc Nghệ thuật quốc gia. Đến năm 2015, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định công nhận chùa là Di tích quốc gia đặc biệt, nhờ giá trị nổi bật về lịch sử, nghệ thuật và tâm linh. Đây cũng là ngôi chùa hiếm hoi ở Hà Nội hội tụ đầy đủ ba yếu tố: Cổ kính, quy mô và nguyên bản.
Người dân phường Chương Mỹ xem chùa Trăm Gian không chỉ là nơi thờ Phật, mà còn là một phần trong đời sống thường nhật. Mỗi buổi sớm, khi tiếng chuông chùa vang lên giữa màn sương mỏng, âm thanh ấy lan dọc triền đồi, hòa trong tiếng chim hót và mùi hương trầm, mang lại cảm giác bình yên đến lạ. Với người dân nơi đây, tiếng chuông ấy là tín hiệu khởi đầu cho một ngày mới, là lời nhắc nhở sống thiện lành, hướng về điều tốt đẹp.
Nhịp sống quanh chùa Trăm Gian vẫn giữ được vẻ chậm rãi và hiền hòa. Nhiều hộ gia đình sống bằng nghề làm hương, nghề mộc, trồng hoa, trồng rau, chăm sóc cảnh quan quanh di tích. Các cụ già vẫn đến chùa đọc kinh vào buổi sớm, lớp trẻ lại tham gia dọn dẹp, trồng cây, quét lá trong khuôn viên. Sự đồng lòng của người dân và chính quyền địa phương giúp di tích được gìn giữ nguyên vẹn, đồng thời trở thành điểm đến văn hóa – tâm linh tiêu biểu của Hà Nội.
Mỗi dịp rằm tháng Giêng, lễ Phật Đản hay mùa Vu Lan, chùa đón hàng nghìn Phật tử và du khách. Các nghi lễ được tổ chức trang nghiêm, giản dị, gắn liền với giáo dục đạo đức và triết lý sống nhân hậu. Không ít thanh niên địa phương tự nguyện tham gia nhóm “Thanh niên gìn giữ di sản”, giúp đỡ khách thập phương, hướng dẫn tham quan và giới thiệu lịch sử chùa bằng nhiều ngôn ngữ khác nhau.
Phường Chương Mỹ hôm nay đang thay đổi mạnh mẽ. Hạ tầng giao thông được mở rộng, khu dân cư khang trang, trường học và nhà văn hóa mới mọc lên, mang hơi thở của một đô thị trẻ. Thế nhưng giữa những chuyển mình ấy, chùa Trăm Gian vẫn đứng đó, tĩnh lặng mà bền bỉ, như một điểm tựa tinh thần vững chãi cho người dân.
Đến với phường Chương Mỹ, du khách không chỉ đến để lễ Phật hay vãn cảnh, mà còn để cảm nhận sự hòa quyện giữa quá khứ và hiện tại. Giữa những âm thanh đô thị, tiếng chuông chùa Trăm Gian vẫn đều đặn ngân vang, như lời nhắn gửi của tiền nhân rằng, dù cuộc sống có đổi thay, con người vẫn cần giữ cho mình những khoảng lặng để soi chiếu tâm hồn.
Vùng đất Tiên Phương xưa, phường Chương Mỹ nay, vì thế không chỉ là địa danh hành chính, mà còn là một biểu tượng văn hóa sống động của Hà Nội – nơi di sản, con người và tín ngưỡng cùng hòa quyện thành bản sắc riêng. Tiếng chuông chùa Trăm Gian vẫn vang vọng qua bao thế kỷ, mang theo niềm tự hào của người dân đất Việt, về một Hà Nội ngàn năm văn hiến, sâu lắng mà bền bỉ, giản dị mà thiêng liêng.
Minh Thắm
