Ngôi chùa nghìn năm gắn với Đức Thánh tổ Nguyễn Minh Không
Chùa Cổ Lễ là công trình Phật giáo nổi tiếng, được khởi dựng từ thế kỷ XII, gắn liền với công lao của Đức Thánh tổ Nguyễn Minh Không – vị Quốc sư thời Lý, người được tôn là Tổ nghề đúc đồng Việt Nam, nổi tiếng với y thuật cứu dân, chữa khỏi bệnh cho vua Lý Thần Tông.
Từ nhỏ, Đức Thánh tổ Nguyễn Minh Không đã nổi tiếng thông minh, học giỏi, am hiểu Phật pháp, uyên bác cả về đạo lẫn đời. Ngài là bậc cao tăng sáng lập nhiều ngôi chùa lớn trên đất Việt, để lại dấu ấn sâu đậm trong đời sống văn hóa – tâm linh dân tộc.
Chùa Cổ Lễ mang dáng vẻ đặc biệt hiếm có, kết hợp hài hòa giữa kiến trúc cổ truyền Việt Nam với phong cách kiến trúc Gô-tích phương Tây. Toàn bộ chùa là một chỉnh thể kiến trúc quy mô, trải dọc theo hướng Đông – Tây với nhiều công trình: Tháp Cửu phẩm liên hoa, cầu cuốn, Tam quan, Phật giáo Hội quán, Đền thờ Đức Thánh Trần, Phủ Mẫu, chùa chính và gác chuông “Kim Chung Bảo Các”.
Nổi bật nhất là Tháp Cửu phẩm liên hoa – công trình mang giá trị nghệ thuật và tín ngưỡng cao, với 9 tầng tượng trưng cho “cửu trùng”, biểu trưng cho sự giác ngộ và tầng lớp tu hành trong Phật giáo.
Hiện nay, Chùa Cổ Lễ lưu giữ 100 pho tượng cổ với nhiều chất liệu (gỗ, đồng, đá) thuộc nhiều giai đoạn lịch sử khác nhau, cùng 313 bia đá quý giá. Đặc biệt, chùa còn lưu giữ chuông “Thần Quang tự chung” đúc năm Kỷ Mùi (1799) và bốn thuyền chải dùng trong lễ hội truyền thống – biểu tượng của tinh thần đoàn kết, gắn bó cộng đồng làng xã.
Không chỉ mang giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc – nghệ thuật, Chùa Cổ Lễ còn là di tích cách mạng tiêu biểu. Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, nơi đây từng là điểm hội tụ của nhiều nhà sư yêu nước.
Đặc biệt, ngày 27/2/1947, tại chùa, Hòa thượng Thích Thế Long chủ trì lễ phát nguyện cho 27 nhà sư cởi áo cà sa lên đường tòng quân đánh giặc. Sau này, Hòa thượng Thích Thế Long trở thành Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Trị sự Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Phó Chủ tịch Quốc hội khóa VII – minh chứng cho tinh thần “hộ quốc an dân” của tăng ni, Phật tử nơi đây.
Niềm tự hào di sản và lễ hội văn hóa – tâm linh đặc sắc
Hằng năm, Lễ hội Chùa Cổ Lễ diễn ra từ ngày 13 đến 16 tháng 9 âm lịch, với nhiều nghi lễ truyền thống, trò chơi dân gian, các màn diễn xướng đặc sắc và hội thi bơi chải trên sông Cổ Lễ. Lễ hội đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, khẳng định giá trị bền vững của đời sống tâm linh nơi đây.
Về với lễ hội, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo, tưởng nhớ Quốc sư Nguyễn Minh Không, mà còn được hòa mình vào không gian văn hóa Phật giáo sâu lắng, hướng tâm đến “chân – thiện – mỹ”.
Với giá trị toàn diện về lịch sử, văn hóa, kiến trúc và nghệ thuật, năm 1988, Chùa Cổ Lễ được Bộ Văn hóa (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng Di tích kiến trúc – nghệ thuật cấp quốc gia.
Đến ngày 11/9/2025, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 1959/QĐ-TTg, xếp hạng Chùa Cổ Lễ, xã Cổ Lễ, tỉnh Ninh Bình là Di tích Quốc gia đặc biệt.
Tại buổi lễ, Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) Phạm Định Phong đã công bố Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, và Thứ trưởng Thường trực Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lê Hải Bình đã trao Bằng xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt Chùa Cổ Lễ cho Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân địa phương.
Phát biểu tại buổi lễ, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Ninh Bình Trần Song Tùng trân trọng cảm ơn sự quan tâm, chỉ đạo của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các cơ quan Trung ương và sự chung sức gìn giữ của Nhân dân xã Cổ Lễ.
Đồng chí nhấn mạnh: “Việc Chùa Cổ Lễ được công nhận là Di tích Quốc gia đặc biệt không chỉ là niềm vinh dự lớn lao, mà còn là trách nhiệm để tỉnh Ninh Bình tiếp tục gìn giữ, phát huy giá trị di sản, gắn kết bảo tồn với phát triển du lịch văn hóa – tâm linh, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội, nâng cao đời sống tinh thần của Nhân dân”.
Sau phần nghi lễ trang trọng, Hòa thượng, Thượng tọa Chùa Cổ Lễ cùng các đại biểu thực hiện nghi thức đánh trống khai hội, dâng hương và rước Bằng vào chùa trong không khí linh thiêng, trang nghiêm.
Kết thúc buổi lễ, du khách thập phương, tăng ni, Phật tử cùng nhau vãn cảnh chùa, chiêm bái, tham dự hội thi bơi chải truyền thống, hòa mình trong không gian văn hóa – tín ngưỡng đậm đà bản sắc dân tộc.
Sự kiện đón nhận Bằng xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt Chùa Cổ Lễ không chỉ tôn vinh giá trị của một công trình tôn giáo – nghệ thuật tiêu biểu, mà còn góp phần khẳng định bản sắc văn hóa Việt Nam trong tiến trình hội nhập và phát triển.
Hằng Nga
