Tôi biết Họa sĩ Hoàng Đặng vào thập niên 1980, lúc đó tôi ở Đài phát thanh về viết bài cho nông trường 29/3, nằm trên xã Hòa Ninh, huyện Hòa Vang bây giờ. Anh Nhẫn giám đốc nông trường đưa tôi đi giới thiệu từng phòng, ban, rồi đưa ra tận nông trường lúc đó trồng toàn bộ dứa (thơm), cây đào lộn hột và các trang trại nuôi heo sinh sản…
Gần trưa trở về văn phòng của nông trường, anh ấy dẫn tôi đến hội trường, lúc đó tôi thấy mọi thứ ngổn ngang, anh Nhẫn liền giới thiệu với tôi hội trường đang chỉnh sửa và làm mới lại các bảng pano cho hoàn thiện hơn. Lúc đó tôi thấy Hoàng Đặng cùng một tốp chừng 3 người đang tập trung, tất bật làm việc, tôi hỏi thăm thì biết từ Đà Nẵng lên chúng tôi hẹn tối gặp lại để hàn huyên… Sau chuyến công tác đó về lại Đà Nẵng anh em tôi thường gặp nhau cà phê trò chuyện…
Con người lãng du
Trả lời trong tập tuyển Contemporary Vietnamese Art from USA and Vietnam (Mỹ thuật Việt Nam đương đại ở Mỹ và Việt Nam - xuất bản tại Mỹ), Hoàng Đặng nói: “Cuộc sống ở nông thôn và những nghi lễ của nó giữ một địa vị quan trọng trong tác phẩm của tôi. Làng quê không chỉ cung cấp hình ảnh mỹ thuật mà còn giúp cho người nghệ sĩ cảm thấy mình đang tiếp nối và bắt rễ vào một cái gì đó, trong lúc xã hội đang đổi thay vùn vụt xung quanh…”.
Tôi tìm đến nhà của Họa sĩ Hoàng Đặng không gặp, gọi điện thoại cho anh ấy, họa sĩ Hoàng Đặng trả lời: “Mình đang ở bên ni”. “Bên ni” là bên nào, ở đâu? Xưởng vẽ. Từ hôm đó tôi mới biết “bên ni” là bên kia sông. Anh thường rời khỏi nhà riêng của mình sau khi xong công việc mà anh hay gọi đùa là “công việc báo chí” để qua cầu sông Hàn, chạy tít về hướng núi Sơn Trà, đến khu dân cư An Hòa, vào một căn nhà nhỏ, khép cánh cổng rào lại và vẽ tranh. Một chỗ ở ẩn rất hẹp, đầy ánh sáng nhưng tịch liêu - anh gọi đó là xưởng vẽ.
Hỏi thăm anh, cơ duyên nào, hơn 10 năm qua, người chuyên sáng tác tranh sơn dầu lại đến với biếm họa báo chí với bút danh Đan trên Báo Lao Động, Cốp trên báo Người Lao Động và báo Đà Nẵng cuối tuần?
Hoàng Đặng luôn xem mình là người “mới vào nghề”
Hoàng Đặng chia sẻ: “Sau lần gặp họa sĩ Chóe tại cuộc triển lãm cá nhân của ông tại TP. biển Đà Nẵng, tôi vô cùng ấn tượng trước những bức biếm họa của cây cọ biếm tài năng số 1 Việt Nam này và lần đó, bỗng nhiên phát hiện ra mình cũng có khả năng biếm họa. Họa sĩ Chóe khuyến khích tôi có thể thay thế góc biếm họa của Chóe trên báo Lao động khi ông đi chữa bệnh. Không ngờ lần ấy, họa sĩ Chóe đã ra đi vĩnh viễn! Và từ đó, tranh biếm của tôi đã xuất hiện thường xuyên trên tờ báo này, với bút danh Đan. Và trên báo Người Lao Động, những hí họa và tranh châm biếm của tôi xuất hiện với bút danh Cốp. Tôi đã trở thành họa sĩ biếm “nghiệp dư” từ đó.
Tuy vào "nghề" muộn nhưng tôi rất thích thú vì khác với những loại hí họa xuề xòa, chung chung, báo Lao động đã duy trì thường xuyên chuyên mục biếm họa từ khi tôi mới chập chững tập vẽ. Tranh biếm họa chủ trương đề cập những vấn đề nóng, mặt tiêu cực của xã hội, đụng chạm đến những chuyện gai góc của cuộc sống đang diễn ra hằng ngày. Điều đó thể hiện rõ tính chiến đấu của báo chí cách mạng. Theo tôi, biếm họa là một nghệ thuật đặc trưng, hiện đang có mặt trên hầu hết các tờ báo lớn, uy tín của cả nước”.
Tôi còn nhớ như in, trong tuần cứ đến ngày báo chuẩn bị ra gọi điện cho Hoàng Đặng không bao giờ bắt máy, anh để chế độ im lặng, để tập trung vào vẽ, khi hoàn tất Hoàng Đặng gọi lại cho tôi với giọng đầy phấn khởi: “ Xuống mình gấp, có chuyện này hay lắm”. Tội vội vàng chạy xuống thấy Hoàng Đặng đã ngồi sẳn ở một quán ruột trên đường Ông Ích Khiêm (gần nhà), một ly và một chai bia. Hoàng Đặng lấy trong cuốn sổ ra khoe với tôi, đề tài tuần này đây…Ông thấy sao? Tôi trả lời: “Đẹp và nóng hè?” Hoàng Đặng cười thỏa mãn…
Hằng ngày, Hoàng Đặng chọn cho mình một không gian tách biệt hẳn với đời sống ồn ào bên ngoài để sáng tác tranh sơn dầu. Anh thường nói, hội họa thường là sự im lặng mang đầy xung động và mỗi lần đứng trước tấm toile trắng tinh, tôi vẫn thường bị choáng ngợp như trẻ thơ được vẽ lần đầu. Đôi khi hội họa đưa tôi gần gũi với cuộc đời, với hơi thở của sự sống nhưng đồng thời cũng ngược lại, hội họa đẩy tôi đến bến bờ xa lạ nào đó, không tìm được đường về. Hội họa là phương tiện diễn đạt nội tâm với ngôn ngữ ước lệ muôn đời còn sự vật chỉ là cái cớ.
Vì vậy trong tranh của Hoàng Đặng thường xuất hiện tĩnh vật, một bóng cây đổ, một bờ đá hoang vu, một khoảng cỏ dại... Có lúc tôi đi tìm những tiếng động khác, rất khẽ như cánh chuồn chuồn đỏ mong manh bên bờ sông bảng lảng lúc hoàng hôn. Còn biếm họa thì kéo tôi ra khỏi không gian hội họa tĩnh lặng đó, cuốn theo dòng chảy thời sự và xã hội với những biến động của thời cuộc và như mọi họa sĩ khác, tôi đi tìm mặt trái ẩn sau những sự kiện để vẽ cho ra một nụ cười ý nhị, đúng lúc...
Dù vẽ biếm họa đã nhiều năm, Hoàng Đặng luôn tự xem mình là người “mới vào nghề”. Theo anh, vẽ biếm họa gắn với thời sự cuộc sống đòi hỏi người họa sĩ sự nhạy cảm, xông xáo của người làm báo bởi phải luôn “có mặt” ở những sự kiện nóng của xã hội để phản ánh bằng tranh biếm. Thời gian đầu, anh thật sự lúng túng vì đã quen với sự tĩnh lặng của một người sáng tác hội họa. Rồi anh tập dần cách tự cân bằng cuộc sống của mình giữa trạng thái động và tĩnh của hai loại hình hội họa và biếm họa.
Năm 2008, với biếm họa Tái định cư anh đã đoạt giải ba “Giải biếm họa báo chí Việt Nam lần thứ nhất” do báo Thể thao – Văn hóa phối hợp với Hội Nhà báo và Thông tấn xã Việt Nam tổ chức. Bức tranh biếm đó đã phản ánh một nghịch lý, khi mà cả gia đình người nông dân cùng trâu, bò, gà, lợn… đứng sững trước một khu chung cư, với quyết định bố trí tái định cư ở tầng 9!
Họa sĩ Hoàng Đặng, tên thật là Hoàng Công Văn, sinh năm 1951 tại tỉnh Thừa Thiên – Huế. Hiện ở tại số 54/12 đường Ông Ích Khiêm, phường Thanh Bình, quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng. Họa sĩ Hoàng Đặng từng học Trường Cao đẳng Mỹ thuật Huế (nay là Trường đại học Nghệ thuật Huế). Hội viên hội Mỹ thuật Đà Nẵng, hội viên Hội Mỹ thuật Việt Nam. Anh tham gia, tổ chức một số triển lãm như: Tham gia triển lãm mỹ thuật toàn quốc; Triển lãm khu vực Nam Miền Trung và Tây Nguyên, Triển lãm cá nhân tại TP. Đà Nẵng năm 1987, Triển lãm cá nhân tại Ireland năm 2006, Triển lãm cá nhân tại Hoa Kỳ năm 2009. Anh có một số tác phẩm được sự tập trong Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng.
Hoàng Hữu Quyết
