Kỷ niệm 100 năm thành lập Nha Trang (1924- 2024)- những dấu ấn của thời gian

Nhân dịp này, xin điểm lại 10 di tích là minh chứng của thành phố 100 năm qua đã trở nên gần gũi với người dân và du khách.

Trục đường biển Trần Phú- Phạm Văn Đồng: Đây là trục đường nằm sát biển, có chiều dài trên 20 km, đi dọc ven dải công viên và các bãi tắm chính của thành phố, qua nhiều danh lam thắng cảnh: Lầu Bảo Đại, Tượng Đức Thánh Trần, Công viên bãi biển, Quảng Trường 2-4, Tháp Trầm Hương, cầu Trần Phú, danh thắng Hòn Chồng- Hòn Đỏ, Bến Du thuyền quốc tế Ana Marina, Khu du lịch Vegacity với Nhà hát Đó…. 

Quảng trường 2-4 và tháp Trầm hương: Nằm trên trục đường Trần Phú, là điểm trung tâm thành phố, Quảng Trường 2- 4 là nơi tổ chức các sự kiện lớn của tỉnh như: Festival Biển Nha Trang, lễ Kỷ niệm ngày Giải phóng Nha Trang ngày 02/04, lễ Kỷ niệm 370 năm xây dựng và phát triển tỉnh Khánh Hòa, lễ Kỷ niệm 100 năm ngày hình thành và phát triển thành phố Nha Trang (02/04/2024)…., Đối diện Quảng trường là Trung tâm hội nghị tỉnh 46 Trần Phú, nơi diễn ra các hội nghị lớn của tỉnh; Liền kề là Tháp Trầm hương, một công trình được xây dựng cách đây hơn 20 năm, mới được sửa chữa nâng cấp khá đẹp, trở thành một thắng cảnh mới, đồng thời là nơi thờ cúng các anh hùng liệt sĩ đã hy sinh trong các cuộc kháng chiến của tỉnh.

Viện Pasteur và Bảo tàng Yessin: Tại số 6-8-10 Trần Phú- Nha Trang. Theo tài liệu: Viện Pasteur Nha trang do Bác sĩ Yersin lập ra năm 1985, là chi nhánh của Viện Pasteur Sài Gòn cũng được Bác sĩ Yersin lập năm 1981. Năm 1904, đổi tên thành Viện Pasteur Nha Trang. Viện hoạt động liên tục từ đó đến nay. Năm 1976, 1999, 2005, 2019 Viện được Bộ Y tế ban hành văn bản về Quy chế tổ chức hoạt động  của viện, trực thuộc Bộ Y tế. Viện hoạt động trong lĩnh vực y tế dự phòng, y tế công cộng. Đặc biệt, tại Viện Pasteur Nha Trang có Bảo tàng Yersin: Lưu trữ những hiện vật về cuộc đời sự nghiệp của nhà Bác học Yersin (1863- 1943), người có công lao rất lớn với nền y học Việt Nam và y học Thế Giới; người lập ra Viện Pasteur Đông Dương (Sài Gòn), Viện Pasteur Nha trang, Trường y khoa Đông Dương; người khám phá cao nguyên Langbiang, phát hiện ra Đà Lạt…Hiện nay mỗi ngày Viện Pasteur Nha Trang đón hàng trăm lượt người dân đến xét nghiệm, chích ngừa; du khách đến tham quan Bảo tàng Yersin.

Khu danh thắng Hòn Chồng: Nằm trên dọc trục đường Phạm Văn Đồng. Bãi tắm khu này được người dân và du khách gọi là bãi tắm Hòn Chòng rất đẹp.

Tháp Bà Ponagar:  Nằm trên ngọn đồi nhỏ sát đầu cầu Xóm Bóng, ngay cửa sông cái Nha Trang, trên trục đường 2/4, TP Nha Trang. Đây là khu tháp cổ của người Chăm xây dựng từ thế kỷ thứ VIII, được trùng tu nhiều lần, khá nguyên vẹn, rất linh thiêng, sơn thủy hữu tình rất đẹp, được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia. Tỉnh Khánh Hòa đang có chủ trương trùng tu, tôn tạo thành di tích lịch sử văn hóa Quốc gia hạng đặc biệt.

Chùa Long Sơn (Long Sơn tự): Địa chỉ  22 đường 23/10 Nha Trang, nằm trên đồi Trại Thủy, là ngôi cổ tự khai sơn từ năm 1886.

Đặc biệt, trên đỉnh đồi có tượng Kim Thân Phật Tổ (còn gọi là tượng Phật Trắng) xây dựng từ năm 1963, cao 24 m trên phần đế đài sen cao 7 m. Chùa Long Sơn là chùa lớn và đẹp nhất tại Nha Trang, rất linh thiêng. Hàng ngày chùa thu hút hàng ngàn người dân và du khách tới tham quan, cúng lễ.

Nha thờ Núi (nhà thờ Đá, nhà thờ Chính tòa Nha Trang): Địa chỉ tại số 1 Thái Nguyên- Nha Trang. Theo giáo dân, nhà thờ được xây chủ yếu bằng gạch tap- lô, chỉ có một số phần tường bao, ốp móng bằng đá, vì vậy giáo dân không gọi là “nhà thờ Đá”. Nhiều người nhìn phía ngoài tưởng xây bằng đá, nên gọi là nhà thờ Đá. Nhà thờ xây dựng trên núi Một, ngọn núi thấp nằm ngay trung tâm thành phố, hiện khuôn viên nhà thờ nằm sát ngã 6, hai mặt tiền đường Thái Nguyên và Nguyễn Trãi, nên giáo dân gọi là nhà thờ Núi. Tên nhà thờ Chính Tòa Nha Trang là nhà thờ chính của giáo phận Nha trang, do Tòa Giám Mục chuẩn y. Theo tài liệu, nhà thờ Núi được xây dựng ngày 03/09/1928, hoàn thành tháng 05/1933. Nhà thờ là một kiến trúc cổ, nhìn bên ngoài rất đẹp,vào bên trong càng độc đáo. Hàng ngày có hàng ngàn giáo dân và du khách tới cầu nguyện, tham quan.

Chợ Đầm: Theo tài liệu, chợ Đầm hiện nay nguyên là khu đầm rộng hơn 7ha ăn thông ra cửa sông Nha Trang (nhánh bên cầu Hà Ra). Phía cuối Đầm giáp đường Phan Bội Châu hiện nay có một chợ cũ hình thành từ năm 1908, thường gọi là chợ Đầm. Năm 1961, ty Kiến thiết Khánh Hòa lập dự án quy hoạch khu vực này. Năm 1964 kiến trúc sư Lê Quý Phong đề xuất phần chính của đồ án xây cất một ngôi chợ tròn có mái xếp và một nhánh hình cánh cung. Đồ án này là cốt lõi kiến trúc của chợ Đầm sau này. Ngày 12/04/1969 được coi như ngày khởi công xây chợ Đầm, chiếc xáng Bassa của Nha Thủy vận Sài gòn đã thực hiện thổi cát lấp đầm. Sau 6 tháng với 350.000 m3 cát thổi lên, đầm bị lấp hoàn toàn. Chợ Đầm được xây dựng theo hình hoa Sen có đường kính 66,5 m, một tầng lầu hình vành khăn lệch tâm, diện tích sàn 5.270 m2, cùng lúc có thể đón 3.000 người ra vào mua bán.

Năm 1975, do hậu quả chiến tranh, chợ bị xuống cấp. Năm 1980, chợ Đầm được nhà nước đầu tư sửa chữa và khai trương lại vào ngày 03/02/1980. Chợ Đầm rất đẹp về mặt kiến trúc, đã đi vào trái tim tình cảm hàng triệu người dân, du khách. Năm 2013, chợ Đầm được giao cho nhà đầu tư là Công ty CP Sông Đà Nha Trang lập dự án đầu tư (hiện là Công ty TNHH MTV Chợ Đầm). Theo dự án, phần chợ được xây dựng mới nằm phía sau (nay đã đi vào hoạt động). Khu chợ Đầm tròn sẽ tháo dỡ và xây dựng “Quảng trường trung tâm”. Nhiều ý kiến của các tổ chức, nhân dân kiến nghị với Tỉnh ủy, UBND tỉnh không phá dỡ chợ Đầm tròn. Hiện chợ Đầm tròn vẫn còn, nhưng nhiều năm không sử dụng, không tu bổ, nên xuống cấp. 

Tại hội nghị ngày 04/07/2023, Thường vụ Tỉnh ủy Khánh Hòa đã chỉ đạo: “Chợ Đầm tròn Nha Trang là công trình có kiến trúc độc đáo mang dấu ấn lịch sử, văn hóa của thành phố Nha Trang- Khánh Hòa. Do đó cần tố chức lấy ý kiến các chuyên gia, các nhà khoa học trước khi quyết định việc phá dỡ”. Ngày 10/07/2023, Hội Trí thức Khánh Hòa tổ chức hội nghị (có sự tham gia của lãnh đạo Hội Lịch sử, Hội kiến trúc sư, Hội Nữ doanh nhân), có văn bản số 28/HTT-BC gửi Thường trực Tỉnh ủy, Thường trực UBND tỉnh, kiến nghị: …”không phá dỡ chợ Đầm tròn, nên giữ lại và tôn tạo để công trình này tiếp tục là biểu tượng đẹp về thương mai du lịch của Nha trang Khánh hòa…”. Hiện mỗi ngày chợ vẫn thu hút hàng ngàn lượt du khách, nhân dân đến mua sắm, tham quan.  

Lầu Bảo Đại ( Biệt thự Cầu Đá, Biệt điện Cầu Đá): Theo tài liệu, khu biệt thự này được xây dựng năm 1923 làm nơi ở cho các nhà Hải dương học, chuẩn bị cho việc xây dựng và thành lập Viện Hải Dương học Nha Trang (1925). Khu này gồm 05 biệt thự: Xương Rồng, Bông Sứ , Bông Giấy, Phượng Vĩ, Cây Bàng. Chủ nhân đầu tiên của khu Biệt thự là Tiến sĩ Krempt, Giám đốc đầu tiên của Viện Hải Dương Học Nha Trang. Từ 1940 đến 1945, Vua Bảo Đại và Hoàng hậu Nam Phương thường tới nghỉ tại biệt thự Xương Rồng nên có tên gọi “Lầu Bảo Đại”. Lầu Bảo Đại gần đây được địa phương giao cho các công ty quản lý, sử dụng, liên doanh đầu tư nhằm mục đích kinh doanh du lịch. Các biệt thự tuy còn khá nguyên vẹn nhưng xuống cấp, cảnh quan xung quanh bị thay đổi nhiều. Hiện tỉnh Khánh Hòa đã thu hồi lại 05 biệt thự và dải đất vùng lõi ( khu vực bảo vệ I theo Luật Di sản), giao cho ngành văn hóa quản lý, bảo vệ, có kế hoạch trùng tu, đưa vào khai thác phục vụ lợi ích công cộng, tham quan du lịch.

Viện Hải Dương Học Nha Trang: Theo tài liệu: Viện Hải dương học Nha Trang được thành lập ngày 14/09/1922 với tên Sở Hải dương học nghề cá Đông Dương. 1930 đổi tên thành Viện Hải dương học Đông Dương; 1952 đổi tên thành Hải học viện Nha Trang; 1975 đổi tên thành Viện nghiên cứu biển Nha Trang. Đặc biệt, tại đây có Bảo tàng Hải dương học lưu giữ hơn 10.000 mẫu vật các loài sinh vật ở Biển Đông, trong đó có nhiều loài sinh vật biển quý hiếm, nguy cơ tuyệt chủng như Bò Biển; có bộ xương cá voi khổng lồ dài gần 18 m, cao 3 m, bị chôn vùi tại đồng bằng sông Hồng cách đây trên 200 năm…

Trong dịp kỷ niệm 100 năm thành lập và phát triển thành phố Nha Trang (1924-2024), chắc chắn rất nhiều người dân và du khách sẽ ghé lại những địa điểm này. Có người thưởng lãm, chiêm ngưỡng vẻ đẹp Nha Trang với chiều sâu lịch sử. Có người hồi hộp ôn lại những kỷ niệm, ký ức đã mang theo suốt cả cuộc đời.

Trần Minh Ngọc