Từ điểm xuất phát khiêm tốn với tổng kim ngạch xuất nhập khẩu chỉ khoảng 500 triệu USD năm 1995, đến năm 2025 con số này dự kiến vượt 900 tỷ USD, gấp khoảng 180 lần. Riêng 11 tháng năm 2025, kim ngạch xuất khẩu đạt hơn 430 tỷ USD, tăng trên 16% so với cùng kỳ; ước tính cả năm vượt mốc 470 tỷ USD. Những con số ấn tượng này cho thấy Việt Nam là nền kinh tế có độ mở cao và là điểm sáng trong chuỗi cung ứng khu vực.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, tăng trưởng nhanh nhưng chưa thực sự bền vững đang đặt ra nhiều thách thức mới cho xuất khẩu Việt Nam. Trên bình diện quốc tế, thương mại toàn cầu đối mặt với nhiều biến động do tăng trưởng kinh tế chậm, xung đột địa chính trị, phân mảnh chuỗi cung ứng và xu hướng bảo hộ gia tăng. Đặc biệt, các tiêu chuẩn mới về phát triển bền vững, giảm phát thải, truy xuất nguồn gốc, trách nhiệm xã hội và “xanh hóa” chuỗi cung ứng đang trở thành điều kiện bắt buộc, tạo áp lực lớn đối với doanh nghiệp, nhất là khu vực vừa và nhỏ.
Ở trong nước, cơ cấu xuất khẩu vẫn bộc lộ những điểm nghẽn. Tăng trưởng còn phụ thuộc nhiều vào khu vực FDI, trong khi doanh nghiệp nội địa chưa tham gia sâu vào các khâu có giá trị gia tăng cao. Nhiều ngành hàng phụ thuộc lớn vào nguyên liệu, linh kiện nhập khẩu, khiến sản xuất dễ tổn thương trước biến động bên ngoài. Năng lực thiết kế, xây dựng thương hiệu, marketing quốc tế và đáp ứng đồng bộ các tiêu chuẩn xanh của không ít doanh nghiệp vẫn còn hạn chế.
Về thị trường, xuất khẩu của Việt Nam tập trung mạnh vào Hoa Kỳ, trong khi nhập khẩu phụ thuộc lớn vào Trung Quốc, làm gia tăng rủi ro và mất cân đối thương mại. Bối cảnh này đòi hỏi phải chuyển dịch mạnh mẽ từ tăng trưởng theo chiều rộng sang chiều sâu, lấy chất lượng, hiệu quả và tính bền vững làm trọng tâm.
Theo các chuyên gia, “lời giải” cho xuất khẩu bền vững nằm ở việc nâng cao giá trị gia tăng gắn với đáp ứng các chuẩn mực xanh. Việt Nam cần phát triển các ngành công nghiệp nền tảng, chủ động nguồn nguyên liệu thông qua khoa học – công nghệ, đẩy mạnh nội địa hóa và đa dạng hóa thị trường. Song song đó là đổi mới xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu gắn với truy xuất nguồn gốc, chuyển đổi số và thương mại điện tử xuyên biên giới. Tối ưu hóa logistics và chủ động đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững sẽ giúp hàng hóa Việt Nam tăng sức cạnh tranh, giảm rủi ro và tạo nền tảng cho tăng trưởng xuất khẩu dài hạn.
Nam Sơn (t/h)
