Khu di tích Mỹ Sơn, thuộc xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên (tỉnh Quảng Nam) là một quần thể kiến trúc nổi tiếng nhất của người Chăm Pa ở nước ta.
Khu di tích Mỹ Sơn được xây dựng từ cuối thế kỷ IV đến thế kỷ XIII. Ngày 29/4/1979, Bộ Văn hóa - Thông tin đã ra Quyết định số 54VH/QĐ công nhận Mỹ Sơn là Di tích kiến trúc nghệ thuật.
Năm 1898, một người Pháp tên là M.C Paris đã phát hiện Khu đền tháp Mỹ Sơn nằm kín đáo trong một thung lũng hẹp, giữa những khu rừng rậm rạp. Sau đó không lâu, những nhà khoa học của Viện Viễn đông Bác Cổ Pháp đã đến nghiên cứu các bia ký và công trình kiến trúc, điêu khắc ở Mỹ Sơn.
Cũng chính họ đã vén lên bức màn bí mật về Mỹ Sơn và cho thấy đây là khu di tích tôn giáo kỳ vĩ nhất, đặc trưng nhất của người Chăm pa, xây dựng liên tục trong suốt hơn 1.000 năm.
Được khởi công từ thế kỷ IV bởi vị vua Bhadravarman (trị vì từ năm 349 đến năm 361) và kết thúc vào cuối thế kỷ thứ XIII, đầu thế kỷ XIV dưới triều vua Jaya Simhavarman III (Chế Mân), Mỹ Sơn là một quần thể với hơn 70 ngôi đền tháp mang nhiều phong cách kiến trúc, điêu khắc tiêu biểu cho từng giai đoạn lịch sử của vương quốc Chăm Pa.
Hầu hết các công trình kiến trúc, tác phẩm điêu khắc tại Mỹ Sơn, đều chịu ảnh hưởng của Ấn Độ giáo.
Các đền tháp, phần lớn quay về hướng đông - phương mặt trời mọc, chỗ trú ngụ của thần linh; ngoại trừ một vài tháp quay về hướng tây hoặc cả 2 hướng đông - tây, thể hiện tư tưởng hướng về thế giới bên kia của các vị vua, sau khi chết được phong thần và để tỏ lòng hoài niệm tổ tiên.
Do bị chiến tranh tàn phá, đến năm 1975, Mỹ Sơn chỉ còn lại 32 công trình, trong đó khoảng 20 công trình còn giữ được dáng vẻ ban đầu. Đáng tiếc, công trình lớn nhất là tháp A1 cao 24 m, có 6 tháp phụ chung quanh, tháp này được đánh giá là kiệt tác của kiến trúc Chăm Pa, đã bị bom Mỹ đánh đổ vào cuối năm 1969.
Những đền thờ chính ở Mỹ Sơn, thờ một bộ Linga, hoặc hình tượng của thần Siva - Đấng bảo hộ của các dòng vua Chăm Pa. Vị thần được tôn thờ ở Mỹ Sơn là Bhadravarman - vị vua đã sáng lập dòng vua đầu tiên của vùng Amaravati vào thế kỷ IV kết hợp với tên thần Siva, trở thành tín ngưỡng chính, thờ thần - vua và tổ tiên hoàng tộc.
Sau bao năm thăng trầm, biến thiên của lịch sử, ngày nay, Mỹ Sơn vẫn còn là một di tích có giá trị văn hóa, nghệ thuật, kiến trúc độc đáo của nhân loại, nó kết tinh của trí tuệ, tài hoa của nhiều thế hệ.
Khu di tích Mỹ Sơn, đã được Ủy ban Di sản thế giới của UNESCO chính thức công nhận là Di sản Văn hóa thế giới ngày 1/12/1999.
Các tiêu chí được công nhận là di sản thế giới, gồm điển hình nổi bật về sự giao lưu văn hóa với sự hội nhập vào văn hóa bản địa. Những ảnh hưởng văn hóa bên ngoài, đặc biệt là nghệ thuật kiến trúc Ấn Độ giáo từ tiểu lục địa Ấn Độ, phản ảnh sinh động tiến trình phát triển của lịch sử văn hóa Chăm Pa, trong lịch sử văn hóa Đông Nam Á.
Đền tháp ở Mỹ Sơn tiêu biểu cho kiến trúc tôn giáo Chăm Pa. Với lịch sử xây dựng và phát triển liên tục suốt 9 thế kỷ (từ thế kỷ IV đến thế kỷ XXIII), các đền tháp nơi đây có nhiều kiểu thức kiến trúc phong phú; song nhìn chung các đền tháp có tư thế vút lên cao, biểu trưng cho sự vĩ đại và thanh khiết của ngọn núi Mê Ru (Ấn Độ).
Hầu hết các đền tháp và các công trình phụ đều được xây bằng gạch với một kỹ thuật tinh tế. Các mô típ trang trí hoa văn trên các trụ đá, cùng với những tượng tròn và phù điêu sa thạch được chạm khắc, dựa theo các thần thoại Ấn Độ giáo…
Sự kết hợp hài hòa với những mô típ chạm trổ tinh xảo trên các mảng tường gạch ngoài tháp, đã tạo cho quần thể Đền tháp Mỹ Sơn vẻ đẹp mỹ miều, sinh động, mang những nét đặc trưng nhất của các phong cách nghệ thuật Chăm Pa.
Là một quốc gia chịu ảnh hưởng của nền văn minh Ấn Độ, Shiva là vị thần được tôn thờ tại Vương quốc Chăm Pa. Đền thờ tại Mỹ Sơn, được các vương triều Chăm Pa xây dựng để thờ chính vị thần vua của mình.
Sự kết hợp giữa vương và thần, được thể hiện qua tượng Linga. Từ những buổi ban đầu sơ khai, gần như người nghệ sỹ Chăm Pa học cách trang trí mỹ thuật và thực hiện nó theo người Ấn Độ (Mỹ Sơn E1). Nhưng rồi dần về sau, tính bản địa đã được thể hiện.
Theo thời gian, qua giao tiếp với các nền văn minh khác và sự tiếp nhận chọn lọc của người nghệ sỹ Chăm Pa, đền tháp tại Mỹ Sơn mang những đường nét kiến trúc theo các thời kỳ khác nhau - thể hiện các luồng văn hóa mà họ tiếp nhận.
Là khu đền thờ chính của vương quốc trong suốt 9 thể kỷ, vì thế các đền tháp của Mỹ Sơn cũng thể hiện tính thăng trầm của các thời kỳ, những thay đổi trong lịch sử của các vương triều, những chuyển biến trong đời sống văn hóa…
Đình Lương
