Cây Sa kê có thể cao tới 20-26 m, với tán rộng, lá lớn dày, bản xẻ thùy sâu hình lông chim, xanh bóng quanh năm. Quả có hình bầu dục hoặc tròn, kích thước to bằng quả bưởi, vỏ sần sùi thô ráp, khi non màu xanh đậm, chín chuyển sang vàng nhạt. Thịt quả màu trắng kem hoặc vàng nhạt, bột mịn, chứa nhiều tinh bột; bề mặt quả là tổ hợp của hàng nghìn hoa nhỏ tạo thành các đĩa lục giác. Nhiều giống được chọn lọc có quả không hạt, trong khi giống có hạt được dùng chủ yếu để lấy hạt ăn. Vẻ ngoài quả Sa kê dễ bị nhầm với mít non, nhưng khi nấu chín, nó có bề ngoài giống bánh mì nướng, với mùi và vị bùi béo giống khoai tây.
Sa kê có nguồn gốc từ bán đảo Mã Lai, New Guinea, quần đảo Maluku và Philippines, được thuần hóa và chọn lọc ở Polynesia khoảng 3.000 năm trước qua sự mở rộng của người Austronesia. Từ đó, nó lan rộng ra các đảo Thái Bình Dương, Micronesia, Melanesia và Polynesia. Vào thế kỷ 18, các nhà thám hiểm Anh và Pháp như Đại úy William Bligh đã mang giống không hạt đến Caribe để làm lương thực cho nô lệ. Hiện nay, Sa kê được trồng ở hơn 90 quốc gia nhiệt đới, bao gồm Việt Nam – nơi cây phát triển tốt ở các tỉnh miền Tây Nam Bộ nhờ khí hậu nóng ẩm và đất tơi xốp, thoát nước tốt. Sa kê từng là lương thực chính của cư dân bản địa Thái Bình Dương, và nay được dùng rộng rãi trong ẩm thực địa phương.
Về giá trị dinh dưỡng, mỗi 100 g quả Sa kê sống cung cấp khoảng 103 kcal, với 71% nước, 27% carbohydrate (bao gồm 11 g đường và 4,9 g chất xơ), 1% protein, và lượng chất béo không đáng kể (0,23 g). Nó giàu vitamin C (29 mg, chiếm 32% nhu cầu hàng ngày – DV), kali (490 mg, 16% DV), cùng các vitamin nhóm B như thiamin, riboflavin, niacin, acid pantothenic, vitamin B6, folate, và một lượng nhỏ vitamin A, E, K. Về khoáng chất, Sa kê chứa calci, sắt, magiê, mangan, phốt pho, natri và kẽm. Hạt Sa kê cũng giàu dinh dưỡng, với vị giống hạt dẻ.
Sa kê không chỉ ngon miệng mà còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe, được sử dụng trong y học dân gian để điều trị tiêu chảy, tiểu đường, cao huyết áp, sỏi thận, bệnh gút, viêm gan vàng da, đau thần kinh hông và đau mắt. Lá Sa kê có tác dụng kháng viêm, kháng sinh và lợi tiểu; thí nghiệm trên chuột cho thấy chiết xuất từ lá và vỏ có hiệu quả lợi tiểu ở liều 20 mg/kg, nhưng cần tránh liều cao do tính độc. Quả Sa kê hỗ trợ tim mạch nhờ kali và axit béo lành mạnh, cải thiện tiêu hóa nhờ chất xơ, kích thích tái tạo tế bào, nuôi dưỡng tóc, và tăng cường miễn dịch nhờ vitamin C. Thành phần phytochemical trong Sa kê còn có tiềm năng làm chất chống côn trùng, gián tiếp bảo vệ sức khỏe. Tuy nhiên, không nên dùng lá liên tục mà cần nghỉ ngơi định kỳ để tránh ngộ độc.
Về ẩm thực, Sa kê đa dạng trong chế biến, có thể ăn chín hoặc chưa chín; quả chưa chín cần nấu trước, trong khi quả chín có thể ăn sống hoặc nấu. Các phương pháp phổ biến bao gồm quay, nướng, chiên, luộc, hấp, xào, hoặc lên men để bảo quản (như chôn trong hố lót lá để tạo bột nhão chua, giữ được hàng năm). Mùi vị cơ bản của Sa kê là bùi béo, thơm nhẹ, ngọt thanh, mềm dẻo như khoai tây khi nấu chín, hoặc giòn tan khi chiên. Một số món ngon nổi bật:
Sa kê chiên giòn: Xắt mỏng, tẩm bột (có thể trộn trứng), chiên vàng, tạo lớp vỏ giòn tan, ruột mềm béo, vị bùi thơm giống khoai tây chiên, thường ăn kèm muối tiêu chanh hoặc tương ớt.
Canh Sa kê nấu sườn hoặc tôm: Thịt nấu với Sa kê sẽ tơi xốp, ngấm vị nước dùng, tạo cảm giác ngọt thanh, bùi ngậy, thơm nhẹ mùi sa kê, kết hợp với vị đậm đà của sườn hoặc tôm. 
Chè Sa kê nước cốt dừa: Sa kê mềm dẻo, ngọt bùi, quyện với vị béo ngậy của nước cốt dừa, thơm mùi lá dứa, tạo món tráng miệng mát mẻ.
Sa kê kho tiêu hoặc xào cay: Vị bùi béo, thơm cay nồng từ tiêu hoặc ớt, hao cơm, giống khoai tây kho nhưng đậm đà hơn.
Salad hoặc gỏi Sa kê: Tươi mát, giòn sần sùi, vị ngọt thanh kết hợp rau củ, chua ngọt từ nước sốt.
Ở các vùng khác, như Philippines, Sa kê nấu với sữa dừa (ginataang rimas) mang vị béo thơm; ở Sri Lanka, làm cà ri với gia vị và sữa dừa, vị cay nồng; hoặc ở Caribe, chiên như tostones giòn tan.
Tại Việt Nam, Sa kê có giá bình dân, khoảng 25.000-70.000 đồng/kg tùy mùa vụ. Ngược lại, ở Hải Nam (Trung Quốc), nơi Sa kê mới được trồng vài năm gần đây với sản lượng hạn chế, giá lên tới 200 NDT/kg (khoảng 723.000 đồng/kg), thậm chí 300 NDT/quả (1-1,5 kg, tương đương hơn 1 triệu đồng). Dù giá cao, sa kê vẫn hút khách nhờ vị lạ miệng và lợi ích sức khỏe, trở thành đặc sản "sốt" ở thị trường này
L.T (t/h)
