Thăm “Nữ hoàng” sâm Ngọc Linh

Hàng triệu cây sâm Ngọc Linh gốc được Trần Hoàn ươm thành công. 

Gian nan thấy được “ Nữ hoàng” sâm

Sau nửa giờ vượt đỉnh đèo Măng Rơi, những con dốc dựng đứng..., mở ra trước mắt tôi là cả một thung lũng giữa bốn bề rừng núi của huyện Tu Mơ Rông (Kon Tum). Nằm bao quanh những ngọn núi trong dãy Ngọc Linh mây trắng xóa-nơi duy nhất loài sâm này sinh trưởng, xã Măng Ri trở thành "tâm điểm" mới đây, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đến thăm. Ông Trần Hoàn, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Cty CP sâm Ngọc Linh Kon Tum chỉ về những dãy núi mờ sương, tự hào giới thiệu về những vườn sâm đang sinh sôi, phát triển xanh tốt. Từ xã Măng Ri, chúng tôi theo con đường vừa mới đổ bê-tông ngược lên đỉnh núi. Từ chốt thứ nhất khóa cẩn thận, một nhân viên cho biết: chỉ có “lệnh” của 3 người mới mở được cửa  là: Trần Hảo (em ruột ông Hoàn), ông Hồng, ông A Sỹ (người chăm sóc, quản lý, bảo vệ và phát triển vườn sâm). Sau khi có “lệnh”, người ở vườn sâm chạy xe xuống mở cổng vì người gác chốt không được giữ chìa khóa. Muốn lên vườn sâm phải qua 5 chốt bảo vệ nghiêm ngặt như vậy... Khoảng 15 phút sau, một công nhân mặc đồng phục của Công ty từ trên vườn sâm chạy xe máy xuống và một người từ dưới lên mở từng cánh cổng vào để đi vào vùng “ Nữ hoàng” Sâm trú ngụ…

Trần Hoàn - ông chủ "thánh địa" sâm Ngọc Linh - bên vườn saam11 năm tuổi

Trên đường đi xuất hiện những luống sâm che bằng những tấm lưới chắn nắng. Len giữa những triền núi, cuối cùng chúng tôi đã đến "đại bản doanh" đầu tiên là vườn sâm số 1 của Cty CP sâm Ngọc Linh Kon Tum. Bên cạnh những căn nhà ăn ở, sinh hoạt, phía trên những triền núi là những vườn sâm Ngọc Linh đang sinh trưởng xanh tốt. Hàng triệu cây giống đang được chăm sóc kỹ lưỡng dưới những tán rừng già,vừa nắng, vừa bóng râm. Trải dài 2 bên và lên đỉnh núi theo những bậc thang là những vườn sâm rộng hàng trăm héc-ta đang vào mùa lập đông. Sâm Ngọc Linh được tính theo đốt để xác định năm tuổi, từ củ đầu tiên, cây sâm mọc một thân lá vào mùa xuân và đến đầu thu thì lụi tàn và hình thành một đốt nhỏ. Ngủ vùi dưới thảm lá mục dày và độ ẩm cao, lạnh, đến mùa xuân cây lại nhú mầm để sinh trưởng tạo thành một đốt khác. Sâm càng nhiều đốt thì giá trị càng cao. Hiện nay, Công ty đã sở hữu trên 500ha cả diện tích sâm giống và sâm kinh doanh, được ví là "thánh địa" của sâm Ngọc Linh với diện tích lớn nhất cả nước.

Vườn sâm Ngọc Linh trên 10 năm tuổi nằm trải dài dưới những tán rừng già.

Nhìn xa từ 20 năm trước

Vài năm trước, việc mục sở thị vùng "thánh địa" sâm cực kỳ khó khăn cũng như thông tin về vùng sâm Ngọc Linh của tỉnh Kon Tum chỉ nhỏ giọt. Và chỉ duy nhất có 2 Cty trồng sâm Ngọc Linh trên địa bàn tỉnh Kon Tum. Hóa ra, ngoài những điều lo ngại khác thì nỗi lo lớn của ông chủ "thánh địa" sâm Ngọc Linh Trần Hoàn là sợ cây sâm Ngọc Linh bị lai tạp giống. Bởi ít ai biết rằng, cách đây 20 năm, Trần Hoàn đã cầm trên tay những củ sâm Ngọc Linh tự nhiên cả trăm năm tuổi. Biết là loại sâm quý bởi những công hiệu của nó khiến anh càng lo hơn khi việc khai thác đang khiến nguồn sâm cạn kiệt và có nguy cơ tuyệt chủng, nằm trong danh sách đỏ. "Năm 1997, mình bắt đầu thu gom của bà con các xã quanh vùng chân núi Ngọc Linh để đem đi gây giống từ những đầu mầm. Chỉ 2 năm, đầu mầm đã cho hoa, hạt. Cứ thế, mình đã có cả một vườn sâm gốc giữ nguyên bản nguồn gen quý cũng như hoàn thiện quy trình gieo ươm, chăm sóc sâm Ngọc Linh", Trần Hoàn thổ lộ. Nghe nhẹ nhàng là thế, ít ai biết rằng, hơn 20 năm ròng anh cùng người em trai Trần Hảo tự tìm tòi nghiên cứu, tham khảo của các nhà khoa học rồi gom góp vốn liếng lên tận núi cao tìm đất trồng sâm. Bao nhiêu sức người, sức của khó mà kể hết khi 20 năm đưa vật liệu, thực phẩm lên đỉnh núi, đường đi cực kỳ khó khăn, không như bây giờ. Cứ thế, những vườn sâm hình thành một cách thầm lặng chăm chút, bảo vệ gần như bí mật của "ông chủ" vườn sâm với sự giúp sức của những người dân địa phương và nhân viên Công ty. Tháng 5-2011, Công ty cùng tỉnh Kon Tum lần đầu tiên công bố kết quả sau hơn 13 năm nghiên cứu, bảo tồn, phát triển vườn sâm gốc với 140ha khiến nhiều người kinh ngạc và vô cùng bất ngờ...

Ông Trần Hoàn đưa chúng tôi qua những luống bậc thang len lỏi qua vườn sâm được trồng hoàn toàn tự nhiên dưới lớp thảm mùn lá cây. Dù anh rất kiệm lời khi nói về giá trị thực tế quy ra tiền của những vườn sâm gốc này, nhưng chỉ cần tính hàng triệu cây con vừa mới được ươm thành công đến vườn sâm Ngọc Linh trên 400ha bắt đầu cho thu hoạch (giá trị trường hiện nay loại tốt từ 100-120 triệu đồng/kg) thì Công ty đang có "trong tay" là nghìn tỷ đồng là chuyện bình thường. Tháng 6-2017, sâm Ngọc Linh chính thức được Thủ tướng Chính phủ công nhận là sản phẩm quốc gia và mới đây tại Hội nghị đầu tư phát triển sâm Ngọc Linh Kon Tum và các dược liệu khác, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã ví đây là  cây "quốc bảo" trong quốc kế dân sinh. Trong năm nay, Công ty dự kiến sẽ ra mắt chuỗi sản phẩm từ sâm mang thương hiệu "K5 sâm Ngọc Linh Kon Tum", như: trà lá sâm, dịch chiết sâm, rượu sâm ngọc Linh và củ sâm Ngọc Linh tươi ngâm rượu.

Để bắt kịp thời đại cũng như xu hướng mới, Công ty của Trần Hoàn cũng mạnh dạn đầu tư, phát triển dược liệu với mô hình hợp tác tổ chức, cá nhân quan tâm về sâm Ngọc Linh theo nông nghiệp 4.0. Theo đó, Công ty sẽ bán một số cây sâm Ngọc Linh 1 năm tuổi cho người đầu tư trồng trên đất dự án của Công ty. Người đầu tư có thể theo dõi quá trình chăm sóc và phát triển của cây sâm Ngọc Linh qua camera. Hàng tháng, nhà đầu tư lên thăm, kiểm tra tại vườn sâm và trực tiếp thu hoạch tại vườn.

Không chỉ nặng lòng bảo tồn được nguồn gen gốc của sâm Ngọc Linh, anh em Trần Hoàn, Trần Hảo còn âm thầm bảo vệ những cánh rừng trồng sâm nơi đây cũng như tạo kế sinh nhai cho bà con quanh năm sống dưới chân núi Ngọc Linh này. Cũng từ "thánh địa" sâm Ngọc Linh này, Công ty đã tạo công ăn việc làm cho hơn 300 hộ dân với 20 thôn tại 3 xã Măng Ri, Tê Xăng, Ngọc Lei của H. Tu Mơ Rông bằng hình thức liên kết trồng sâm Ngọc Linh gắn với việc bảo vệ phát triển rừng. Từ đó, đã thay đổi tập quán phát nương làm rẫy của người dân, hướng người dân đến bảo vệ môi trường rừng để phát triển cây dược liệu, tăng thu nhập.

Ông Trần Hoàn đi thăm sâm

Mới đây, người dân xã Măng Ri, Tê Xăng, Ngọc Lei, Đăk Na của H. Tu Mơ Rông và 3 xã Ngọc Linh, Mường Hoong, Xốp của H. Đăk Glei tập trung nơi trụ sở UBND xã Măng Ri. Niềm vui mừng không giấu được trên những gương mặt người dân khi hôm nay họ lại được Cty cấp miễn phí cây giống sâm Ngọc Linh. Anh A Phất (thôn Đăk Dơn, xã Măng Ri) phấn khởi: "Mình sẽ được Công ty cung cấp cây sâm giống để trồng, chăm sóc dưới sự giám sát của Công ty. Ngoài ra, Công ty cũng đầu tư toàn bộ nguyên vật liệu để người dân trồng số sâm này, sau khi thu hoạch, toàn bộ sâm là của mình. Nhờ đó, bà con mình nhiều người đã mua được xe máy, ti vi, con cái được đi học đầy đủ". Trong đợt này, Công ty CP Sâm Ngọc Linh đã cấp gần 50.000 cây giống sâm Ngọc Linh, với   giá trị gần 14 tỷ đồng cho người dân ở 7 xã của 2 huyện. Được biết, từ năm 2011 đến nay, mỗi năm Công ty cấp miễn phí khoảng 50.000 cây sâm giống cho người dân để sâm Ngọc Linh trở thành sinh kế của người dân dưới sống ở núi Ngọc Linh.

Hữu Văn - Trọng Tâm