Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 từng khởi xướng chủ trương xã hội hóa SGK, mở ra một giai đoạn với sự tồn tại song song của nhiều bộ sách. Mục tiêu ban đầu là tạo ra sự cạnh tranh về chất lượng nội dung, thúc đẩy đổi mới phương pháp giảng dạy và mang lại sự lựa chọn linh hoạt cho giáo viên, nhà trường.
Tuy nhiên, thực tiễn triển khai trong vài năm qua đã chỉ ra mặt trái của sự đa dạng này. Sự khác biệt đáng kể về cách tiếp cận nội dung, triết lý sư phạm, thậm chí là tính phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất và năng lực của đội ngũ giáo viên đã gây ra nhiều hệ lụy.
Gánh nặng cho giáo viên và gia đình bởi trước đó giáo viên phải liên tục làm quen, điều chỉnh kế hoạch giảng dạy theo sách mới, phụ huynh gánh thêm chi phí mua sách thay đổi hàng năm.
Chính từ sự thiếu thống nhất đã cản trở quá trình xây dựng học liệu số chung, gây lãng phí nguồn lực đào tạo và tập huấn, làm gián đoạn tính liên tục của hệ thống.
Xáo trộn toàn diện vì SGK không đơn thuần là tài liệu tham khảo; nó là trục xương sống liên kết mọi hoạt động từ soạn giáo án, giảng dạy chuyên sâu, đến kiểm tra, đánh giá. Khi SGK thay đổi liên tục, tính ổn định của toàn bộ hệ thống giáo dục bị đặt trong tình trạng bất ổn.
Để đảm bảo chất lượng và sự công bằng trong học tập, việc thiết lập một học liệu cốt lõi, ổn định là nhiệm vụ ưu tiên. Chính sự ổn định này mới giúp giáo viên có thời gian và tâm sức đầu tư vào chiều sâu phương pháp sư phạm, thay vì mãi luẩn quẩn trong vòng xoay thích ứng liên tục.
Để chuyển đổi thành lựa chọn thống nhất toàn quốc, các chuyên gia nhận định bộ SGK được chọn phải vượt qua các tiêu chuẩn khắt khe hơn giai đoạn xã hội hóa trước đây. Bộ sách không chỉ cần đạt chuẩn nội dung, mà còn phải đáp ứng yêu cầu về tính hệ thống, khả năng cung ứng, và hiệu quả chi phí:
Tính đồng bộ và hệ sinh thái phải bao trùm đủ các môn học (kể cả môn đặc thù), có tài liệu địa phương thống nhất, và đặc biệt là hệ sinh thái học liệu số (digital learning) phong phú, sẵn sàng tích hợp công nghệ AI và mô hình giáo dục thông minh.
Việc giá thành phải được tối ưu hóa thông qua quy trình biên soạn, in ấn, phát hành minh bạch, đảm bảo chi phí thấp nhất cho phụ huynh và ngân sách nhà nước.
Bên cạnh đó, bộ sách cần được cộng đồng giáo viên và phụ huynh tin dùng rộng rãi, cam kết hạn chế thay đổi hàng năm để giảm áp lực tập huấn và tạo sự thống nhất trong kiểm tra, đánh giá trên cả nước.
Về an ninh và an toàn cung ứng thì phải có cơ sở pháp lý vững chắc, năng lực in ấn và phát hành đủ mạnh, bảo đảm cung ứng kịp thời, rộng khắp, ngay cả ở vùng sâu, vùng xa, thuận lợi cho các chính sách miễn phí hoặc đặt hàng bằng ngân sách.Còn về nội dung phải nhất quán về triết lý, có tính liên thông chặt chẽ từ lớp 1 đến lớp 12, hỗ trợ hiệu quả việc giảng dạy theo chủ đề, kiểm tra năng lực và giảm thiểu gánh nặng cho giáo viên.
Quyết định chuyển sang một bộ SGK thống nhất là một quyết sách chiến lược mang tính quản trị nhà nước, thể hiện trách nhiệm bảo đảm công bằng học tập và sử dụng hiệu quả nguồn lực xã hội.
Khi một bộ sách chuẩn được chọn, sẽ tạo ra điểm tựa vững chắc cho toàn bộ cấu trúc dạy và học. Giáo viên không còn bị động, phụ huynh giảm bớt chi phí, nhà trường có thể xây dựng kế hoạch dài hạn, và học sinh được tiếp cận kiến thức một cách nhất quán.
Điều quan trọng cần nhấn mạnh là ổn định không phải là ngừng đổi mới. Ngược lại, ổn định về học liệu chính là điều kiện tiên quyết để các hoạt động cải cách khác diễn ra một cách có trật tự, có kế hoạch và đạt hiệu quả cao hơn.
Một bộ SGK đúng đắn sẽ tạo ra "đường ray" cho mọi cải tiến của ngành - từ chuyển đổi số, đổi mới kiểm tra đánh giá, đến nâng cao năng lực giáo viên - được triển khai một cách đồng bộ và thông suốt. Tương lai của giáo dục Việt Nam phụ thuộc vào khả năng tạo ra một môi trường ổn định, nơi mọi yếu tố trong hệ sinh thái giáo dục được vận hành trơn tru.
Tâm An(t/h)
Kênh truyền hình giáo dục quốc gia - VTV7 sẽ chính thức lên só
