Tôi rất tình cờ gặp họa sỹ Trần Đạt vào năm 2015 tại TP. biển Đà Nẵng, trong một chuyến ngao du của anh từ Nam ra miền Trung với bạn bè văn nghệ sỹ. Tôi còn nhớ, hôm đó là ngày Chủ Nhật (thường là ngày này tôi không đi đâu, vì cả tuần đi nhiều rồi, chỉ dành cho gia đình). Mới 7h30 sáng, nhà thơ Lê Diễn người anh đồng hương Quảng Trị của tôi gọi: “Chú ở đâu đó? Qua eng (anh) gấp, có nhân vật này hay lắm, eng tin chắc chú chưa gặp tay này lần nào? Chú qua khôôn (không) trả lời ngay”. Giọng và tính chất của nhà thơ Lê Diễn lúc nào cũng hay dựa vào lớn tuổi hơn mà “lệnh” với em út như vậy, dần rồi cũng nghe quen tai (nên anh, em bạn cũng không chấp trách gì anh ấy). Tôi thắc mắc? Nhân vật nào đây mà có vẻ quan trọng. Vì tò mò nên quyết định đi qua nhà anh Lê Diễn. Đến đây tôi đã thấy gần 08 anh, em văn nghệ sỹ, báo giới…đã ngồi chờ và lai rai vài chai bia rồi, đảo mắt nhìn quanh một vòng, tôi thấy một nhân vật khá ấn tượng: Người cao to, để râu, cắt tóc ngắn và mang kính cận, da đen sậm…Nhà thơ Lê Diễn thấy tôi dừng mắt lại với nhân vật này, anh ấy vội giới thiệu với tôi giọng tếu lâm: “Đây là họa sỹ Trần Đạt, người thích vẻ ký họa cho nữ hơi là nam giới…Đặc biệt, vừa vẽ, vừa “múa”, vừa hát”. Nghe xong tôi cười và không tin đó là sự thực. Chúng tôi ngồi với nhau trò chuyện chừng 30 phút, sau đó họa sỹ Trần Đạt chỉ nhà báo Lê Hải qua vị trí để vẽ. Tôi bắt đầu nghe giọng hát nho nhỏ, rồi to dần, thi thoảng lại cầm ly bia hớp một cụm nhỏ, rồi tiếp tục vẽ, thời gian trôi rất nhanh là hoàn thành bức ký họa rất đẹp và giống. Tôi nghĩ thầm, tay này giỏi thật, thiên phú…
Rồi đến lượt tôi, trước khi đặt bút ký họa, họa sỹ Trần Đạt “phán” một câu chất giọng Bắc cực chuẩn: “Anh Quyết có mái tóc rất giống anh Nguyễn Bá Thanh (cố Bí thư Thành ủy Đà Nẵng), rồi Trần Đạt giải thích: “Mái tóc rẻ kiểu rất thấp (hiếm gặp) và khuôn mặt có những nét hơi giống…”. Tôi nghĩ, họa sỹ này đã bắt được thần sắc và nét đặc trưng trong mình rồi (vì điều này nhiều thợ cắt tóc cho tôi, họ cũng phát hiện điều này). Mới thì thầm vài ba câu hát là xong bức ký họa, tôi ngồi dậy nhìn bức ký họa mà sửng sốt và nể phục tài hoa… Họa sỹ Trần Đạt hỏi tôi: “ Anh thấy sao…?”. Tôi trả lời: “Giống quá, nhất là thần sắc…” và thầm cảm ơn, chúng tôi mỗi người, mỗi ly bia và nâng lý chúc mừng nhau ngày Chủ Nhật rất ý nghĩa…
Họa sỹ Trần Đạt, sinh năm 1953 tại một miền quê ở đồng bằng Bắc bộ, 01 tuổi Trần Đạt đã theo cha mẹ vào Nam sinh sống. Ngay từ nhỏ, cậu bé Trần Đạt đã thể hiện tư chất dành cho hội họa.
Tuy vậy, ước mơ được trở thành sinh viên Trường Đại học Mỹ thuật của anh đành phải dang dở vì gia cảnh khó khăn. Trần Đạt buộc phải đeo đuổi hội hoạ bằng con đường tự mày mò học hỏi từ bạn bè và sách vở. Từ sau 1975, anh đã sống với nghề bằng cách vẽ pano, áp-phích, tranh cổ động, tranh truyền thần… vì thực tế lúc này rất ít họa sỹ sống được với tác phẩm nghệ thuật thật sự.
Bước ngoặt khiến anh dấn sâu vào con đường “giang hồ túy họa” lại đến khi anh bị tai biến liệt nửa người vào năm 1997. Khi đó, bác sỹ chữa trị cũng khuyên anh rằng, đừng nên lo chuyện kinh doanh hay mưu sinh mà ảnh hưởng đến bệnh tật, cứ vui vẻ mà sống… Sẵn niềm đam mê hội hoạ đã chảy trong huyết quản, Trần Đạt xách túi lang thang, dạo bước “giang hồ” với cây cọ để đến khắp nơi, ký hoạ chân dung cho mọi người khi anh gặp. Có lẽ được thoả đam mê, lại không màng danh lợi, bệnh tật của hoạ sỹ chẳng mấy lúc hồi phục hẳn…
Tiếp xúc với chúng tôi, đúng như biệt danh “tuý hoạ giang hồ”, Trần Đạt thật cởi mở, phong thái ung dung cùng giọng nói mang âm sắc Bắc bộ chân chất dễ gần. Được biết, nhiều bức họa chân dung, chỉ sau ba đến năm phút đồng hồ “múa” cọ, anh đã hoàn thành tác phẩm. Tốc độ ký họa nhanh như vậy, nhưng trong mỗi tác phẩm của Trần Đạt đều thể hiện sự tinh tế và chiều sâu của bức chân dung. Điều này khiến nhiều hoạ sỹ được đào tạo chính quy, bài bản về hội hoạ cũng phải nể phục. Đặc biệt, anh còn có một biệt tài “độc nhất vô nhị” đã lập kỷ lục Việt Nam, đó là vừa vẽ vừa hát trên sân khấu và hoàn tất bức chân dung trong một bài hát.
Trong số hàng ngàn chân dung được Trần Đạt “túy họa”, có rất nhiều người nổi tiếng, từ những nhân vật làm nên lịch sử cho đến các doanh nhân, nhà văn, nhà báo hay giới văn nghệ sỹ như: Chân dung Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Giáo sư Vũ Khiêu, Trần Văn Khê, nhà văn Tô Hoài, nhạc sỹ Phạm Tuyên, nhạc sỹ Phan Huỳnh Điểu, cố thi sỹ Bùi Giáng, cố nhạc sỹ Trịnh Công Sơn, danh họa Bùi Xuân Phái, NSND Trần Hiếu, họa sỹ Lương Xuân Đoàn, họa sỹ Bùi Quang Ngọc… NSND Trần Hiếu cho biết: “Lần đầu tiên anh Đạt vẽ tôi và lập tức tôi nhận ngay ra tôi trong tác phẩm, đúng như con người Trần Hiếu và tôi mong như thế. Điều này không phải họa sỹ nào cũng thể hiện được…”.
Suốt bao nhiêu năm dấn thân với niềm đam mê hội họa, hoạ sỹ Trần Đạt mới một lần giới thiệu tác phẩm của mình đến công chúng qua cuộc triển lãm về chân dung ký họa “Danh nhân và bằng hữu” vào năm 2013 tại Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh. Mới đây nhất, Hãng Phim Truyền hình TP. Hồ Chí Minh (TFS) cũng đã thực hiện bộ phim tài liệu với tiêu đề “Họa sỹ Trần Đạt - tốc họa” (đạo diễn Trần Quốc Sơn) về người họa sỹ tài năng này…
Hoàng Hữu Quyết
