Từ đầu năm 2025, xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc gặp vô vàn trở ngại khi cơ quan kiểm dịch nước này siết chặt quy trình kiểm tra, tập trung vào dư lượng vàng O và Cadimi. Theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, đã có hơn 30 lô hàng bị trả lại trong 5 tháng đầu năm vì phát hiện tồn dư chất bảo vệ thực vật vượt ngưỡng quy định. Sự cố này khiến trái sầu riêng ùn ứ tại cửa khẩu, giá bán trong nước giảm mạnh, còn người dân trồng sầu riêng thì như “ngồi trên lửa” vì hoàn toàn bất ngờ với hai chất này.
Ông Lê Thanh Nam, nông dân trồng sầu riêng tại xã Bàu Cạn, huyện Chư Prông, tỉnh Gia Lai cho biết: “Tôi nghe thương lái nói sầu riêng bị Trung Quốc trả về vì có chất vàng O, rồi Cadimi gì đó, chứ tôi có biết hai chất này là chất gì đâu. Nông dân tụi tôi chỉ biết bón phân, tưới nước, phun thuốc theo hướng dẫn của thương lái hoặc người quen. Giờ bị trả hàng thì chịu thôi”.
Theo các chuyên gia nông nghiệp, vàng O là thuốc nhuộm công nghiệp cấm dùng trong thực phẩm vì nguy cơ gây ung thư. Nó thường xuất hiện từ khâu xử lý sơ chế ép chín trái, tạo màu vàng bắt mắt để thương lái dễ bán. Trong khi đó, cadimi là kim loại nặng có thể có mặt tự nhiên trong đất, nước hoặc tồn dư trong phân bón chứa lân như DAP, NPK. Nếu đất nhiễm cadimi hoặc phân bón không đạt chuẩn, chất này sẽ ngấm vào cây trồng mà nông dân không hề hay biết.
Anh Nguyễn Văn Tài, một hộ trồng sầu riêng ở xã Ia Phang, huyện Chư Pưh tỉnh Gia Lai chia sẻ: “Tôi vẫn bón phân bình thường, chăm sóc vườn theo hướng dẫn đại lý. Nào ngờ giờ bị bảo có chất Cadimi, chất vàng O thì tôi biết xử sao. Thương lái tới mua hàng cũng ép giá, nói sợ bị trả hàng nên trả giá thấp lắm”. Theo anh Tài, chuyện xét nghiệm chất này cũng không dễ, vì người dân không có máy móc hay thiết bị nào để kiểm tra.
Không chỉ riêng anh Nam hay anh Tài, hàng trăm hộ dân trồng sầu riêng tại Tây Nguyên cũng trong tình trạng tương tự: bất ngờ và bị động. Việc kiểm soát chất lượng hiện nay hoàn toàn phụ thuộc vào thương lái và doanh nghiệp thu mua. Nông dân sản xuất nhỏ lẻ, vốn mỏng, lại chưa được tập huấn bài bản nên rơi vào cảnh bị thương lái ép giá, càng thêm phần thiệt thòi.
Giá sầu riêng giảm đã khó, giờ còn thêm nỗi lo kiểm định chất lượng càng khiến nông dân lo lắng. Bà Trần Thị Hoa, chủ vườn sầu riêng ở xã Ia Phang, huyện Chư Pưh, tỉnh Gia Lai chia sẻ: “Làm nông dân mà phải lo chất vàng O, Cadimi thì biết sao mà làm. Nhà tôi chỉ lo phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, còn mấy chất độc hại đó thì chịu, không có thiết bị xét nghiệm gì đâu. Vậy mà giờ giá phân bón cũng cao, thương lái lại trả giá sầu riêng giá bèo, làm sao sống nổi”.
Những trái sầu riêng đến mùa thu hoạch nhưng vẫn còn treo trên cây vì thương lái ngại mua, giá rớt thê thảm. Nhiều hộ nông dân đã tính đến chuyện thu hẹp diện tích hoặc chuyển sang cây trồng khác để giảm rủi ro. Tuy nhiên, sầu riêng vốn là cây trồng chủ lực ở Tây Nguyên, gắn bó với hàng vạn hộ dân. Nếu mất thị trường xuất khẩu, mất niềm tin đối tác thì nông dân càng khó khăn.
Giá sầu riêng giảm sâu đã là bài toán khó, nay còn thêm rào cản vàng O và Cadimi càng khiến người dân trồng sầu riêng thêm lo lắng. Giải quyết vấn đề này không chỉ giúp nông dân an tâm sản xuất mà còn giữ được uy tín sầu riêng Việt Nam trên thị trường quốc tế. Đây là thách thức cũng là cơ hội để các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân đồng lòng vượt qua, hướng đến sản xuất bền vững, chất lượng cao, đáp ứng các yêu cầu khắt khe từ các thị trường nhập khẩu.
Thanh Ngân
