Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2023, Việt Nam xếp thứ 12 trong số 30 quốc gia có gánh nặng bệnh nhân lao cao, và đứng thứ 10 về tỷ lệ bệnh lao kháng thuốc. Mỗi năm, Việt Nam phát hiện khoảng 182.000 ca bệnh lao mới, trong đó có gần 10.000 ca lao kháng thuốc và khoảng 11.000 người tử vong vì bệnh lao. Tại Hà Nam, tỷ lệ này cũng không kém phần đáng lo ngại, khi hàng năm tỉnh phát hiện khoảng 700 - 800 bệnh nhân lao, trong đó có 300 - 400 trường hợp có bằng chứng vi khuẩn.
Để đối phó với tình hình này, Hà Nam đã triển khai một mạng lưới phòng, chống lao rộng khắp. Tại tuyến tỉnh, Bệnh viện Lao và Bệnh phổi Hà Nam là đơn vị chủ lực, với 100 giường bệnh chuyên điều trị bệnh nhân lao và bệnh phổi. Tại các huyện, thành phố và thị xã, tỉnh đã thiết lập 7 tổ chống lao và một tổ tại Trại giam Nam Hà. Mỗi xã, phường, thị trấn đều có cán bộ phụ trách công tác phòng, chống lao.
Năm 2024, tỉnh tiếp tục mở rộng hệ thống phòng, chống lao, đặc biệt chú trọng vào việc phát hiện bệnh lao một cách chủ động và tích cực. Hệ thống y tế cơ sở tham gia mạnh mẽ vào công tác này, đặc biệt là triển khai xét nghiệm Gene-Xpert - phương pháp xét nghiệm hiện đại giúp phát hiện vi khuẩn lao một cách chính xác và nhanh chóng.
Trong năm 2024, toàn tỉnh Hà Nam đã phát hiện tổng cộng 687 bệnh nhân lao, trong đó có 395 ca mới phát hiện, 36 ca tái phát và 7 ca điều trị lại. Tỷ lệ điều trị thành công lên tới 96%, trong đó tỷ lệ khỏi bệnh của bệnh nhân lao có bằng chứng vi khuẩn học mới và tái phát đạt 93,9%. Mặc dù những kết quả này cho thấy sự tiến bộ trong công tác điều trị, nhưng tỷ lệ hoàn thành điều trị vẫn còn thấp, chỉ đạt 2,0% so với năm 2023.
Bên cạnh đó, công tác phối hợp với chương trình phòng, chống HIV/AIDS cũng được duy trì. Mỗi năm, Hà Nam tiến hành xét nghiệm HIV cho tất cả bệnh nhân lao và đã phát hiện một số ca mắc HIV đồng thời. Các bệnh nhân lao mắc HIV đều được điều trị bằng thuốc ARV.
Ngành Y tế tỉnh cũng thực hiện quy trình chẩn đoán, quản lý điều trị lao kháng thuốc. Trong năm 2023, tỉnh phát hiện 20 ca lao kháng đa thuốc và tỷ lệ điều trị thành công đạt 58,3%. Năm 2024, số ca lao kháng đa thuốc giảm còn 5 ca và tỷ lệ điều trị thành công tăng lên 66,7%. Hệ thống phòng, chống lao toàn tỉnh cũng thực hiện giám sát và sàng lọc đối với gần 9.300 người, qua đó phát hiện 793 trường hợp có tổn thương nghi lao.
Sự kết hợp y tế công - tư (PPM) trong công tác chống lao là một trong những yếu tố quan trọng để tiến tới mục tiêu cơ bản thanh toán bệnh lao vào năm 2030. Hà Nam đã triển khai hoạt động PPM từ năm 2017, với mục tiêu tăng tỷ lệ phát hiện sớm bệnh nhân mắc lao, hạn chế lây truyền, không bỏ sót bệnh nhân ngoài cộng đồng.
Hiện nay, việc thực hiện PPM trong Chương trình chống lao tại tỉnh chủ yếu thực hiện theo mô hình 1- phối hợp khám, phát hiện, tư vấn, giới thiệu và chuyển người nghi lao tới các cơ sở y tế thuộc mạng lưới chống lao... qua đó, đã khuyến khích các phòng khám, nhà thuốc tư và các cơ sở y tế ngoài hệ thống phòng, chống lao chuyển người bệnh có dấu hiệu nghi mắc lao tới các cơ sở chuyên khoa lao để được chẩn đoán và điều trị. Năm 2024, PPM đóng góp 26,6% vào tổng số bệnh nhân lao phát hiện trên toàn tỉnh năm 2024.
Mặc dù đã đạt được nhiều kết quả tích cực, công tác phòng, chống lao tại Hà Nam vẫn đối mặt với nhiều khó khăn. Nhân lực chống lao tại tuyến huyện và xã còn thiếu, và thường xuyên thay đổi. Hơn nữa, tỷ lệ xét nghiệm đờm để phát hiện bệnh lao còn thấp tại nhiều huyện, và số mẫu xét nghiệm Xpert cũng chưa đáp ứng đủ nhu cầu. Việc quản lý điều trị bệnh nhân lao cũng gặp khó khăn khi thuốc lao được cấp từ nhiều nguồn khác nhau, gây cản trở cho công tác quản lý và điều trị bệnh.
Bên cạnh đó, nhận thức của người dân về bệnh lao vẫn còn hạn chế. Nhiều bệnh nhân mắc lao không muốn điều trị hoặc tiếp tục tìm kiếm các cơ sở y tế khác, dẫn đến việc chậm trễ trong điều trị.
Hà Nam đã đặt ra mục tiêu giảm tỷ lệ mắc lao trong cộng đồng xuống dưới 20/100.000 người dân vào giai đoạn 2025-2030. Đồng thời, tỉnh phấn đấu giảm tỷ lệ tử vong do lao còn dưới 1,5% trong tổng số bệnh nhân lao mới phát hiện và giảm tỷ lệ người mắc lao kháng thuốc xuống dưới 1,5%. Để đạt được mục tiêu này, ngành Y tế tỉnh sẽ tiếp tục đẩy mạnh phát hiện chủ động bệnh lao tại cộng đồng và cơ sở y tế, tăng cường sử dụng công nghệ như X-Quang và Gene-Xpert, và phát triển mô hình PPM. Công tác giám sát sẽ được tăng cường để duy trì chất lượng điều trị và phòng, chống lao hiệu quả.
Với sự nỗ lực không ngừng, Hà Nam hy vọng sẽ đạt được mục tiêu thanh toán bệnh lao vào năm 2030, tạo môi trường sống khỏe mạnh và an toàn cho cộng đồng.
Vân Anh
