Theo đó, cứ vào dịp 23/5 âm lịch hằng năm (ngày chính lễ), người dân tỉnh Thừa Thiên Huế như một tập tục, hầu như các thôn, xóm, gia đình… đều sắm sửa lễ vật để cúng tế. Thời gian cúng tế Lễ 23/5 tùy theo từng gia đình, thôn, xóm mà tổ chức từ ngày 23/5 đến ngày 30/5 âm lịch.
Theo tài liệu lịch sử, ngày 23/5 âm lịch (5/7/1885), Kinh thành Huế thất thủ trước sự tấn công của quân Pháp, có đến cả vạn quan quân và dân chúng đã tử vong trong cảnh binh đao hỗn loạn.
Vì vậy 23/5 Âm lịch là ngày giỗ lớn, ngày "quẩy cơm chung" hằng năm của cả thành phố Huế. Năm 1894, vua Thành Thái cho xây Đàn Âm Hồn, đây là công trình kiến trúc tôn giáo, tín ngưỡng ở Huế, được xem là đài liệt sĩ đầu tiên, biểu trưng cho tinh thần yêu nước, chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam cuối thế kỷ 19. Và hàng năm vào ngày 23/5 âm lịch, triều Nguyễn đều cử hành lễ tế với mâm cỗ có tam sanh gồm trâu, dê, lợn và xôi. Ngày 5/12/2013, Chủ tịch UBND tỉnh Thừa Thiên Huế ký quyết định công nhận di tích Đàn Âm hồn là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.
Ông Võ Lê Nhật, Giám đốc Trung tâm bảo tồn di tích cố đô Huế cho biết, Lễ Tế năm nay được tổ chức theo hình thức kêu gọi sự tự nguyện đóng góp, giúp đỡ của các tổ chức, cá nhân trong xã hội để buổi lễ được tổ chức long trọng và phù hợp chuẩn mực của một nghi lễ (bậc trung tự) trong nghi lễ cúng tế của triều đình nhà Nguyễn ở đàn Âm hồn. Lễ tế do ông Nguyễn Dung - Phó Chủ tịch tỉnh Thừa Thiên Huế chủ trì. Người dân và du khách cũng được tham gia dâng hương tưởng nhớ những người đã khuất sau khi phần lễ tế kết thúc.
Được biết, Lễ tế 23/5 này được người dân Huế thực hiện trên trăm năm nay, và Lễ Tế Âm hồn này trở thành một tín ngưỡng tâm linh dân gian đầy tính nhân văn của người dân Cố đô Huế. Bên cạnh Đàn Âm Hồn chính (Nội thành) hầu như ở các phường xã trong tỉnh đều có đàn, miếu thờ gắn liền với sự kiện Thất thủ Kinh đô Huế năm 1885.
Lễ vật cúng ít nhiều tùy gia cảnh nhưng ở bàn thờ nào người dân cũng đặt một bình lớn nước hoặc một thùng nước chè đầy và một đống lửa đốt bên cạnh bàn thờ cúng. Người cúng tin rằng các âm hồn sẽ đến uống nước và sưởi ấm bên đống lửa, vì nhiều người trong biến cố đã chết khát, và chết lạnh lẽo dưới ao, hồ, sông suối trong rạng ngày 23 tháng 5.
Việc tổ chức lễ tế đàn Âm hồn không chỉ thể hiện sự tôn trọng lễ nghi, đạo lý dân tộc và hợp lòng dân, mà còn là dịp nhắc nhở mọi người dân về một bài học lịch sử. Tất cả mọi người cùng tưởng nhớ những người đã ngã xuống trong sự kiện Kinh đô thất thủ và cầu nguyện cho họ được siêu thoát.
Minh Tích
