Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), cả nước hiện có 24 phòng kiểm nghiệm được Tổng cục Hải quan Trung Quốc (GACC) công nhận, tổng công suất lý thuyết khoảng 3.200 mẫu/ngày, đủ đáp ứng nhu cầu thông thường. Tuy nhiên, từ giữa tháng 10, khi một số đơn vị đồng loạt tạm dừng để bảo trì, năng lực kiểm nghiệm bị thu hẹp, tiến độ cấp chứng thư kéo dài, khiến hàng nghìn tấn sầu riêng bị lưu tại kho, container, phát sinh chi phí lớn cho doanh nghiệp.
Không chỉ là vấn đề kỹ thuật, sự việc này phản ánh thực tế rằng quản trị chất lượng – đặc biệt ở khâu kiểm nghiệm – đang trở thành yếu tố quyết định năng lực cạnh tranh của nông sản Việt Nam trên thị trường xuất khẩu. Với đặc thù sản phẩm tươi sống, việc chậm thông quan vài ngày cũng có thể gây tổn thất hàng tỷ đồng do giảm phẩm cấp, phát sinh chi phí lưu container và nguy cơ bị ép giá.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Hoàng Trung đã nhanh chóng triệu tập cuộc họp với các đơn vị liên quan, yêu cầu rà soát toàn bộ quy trình kiểm nghiệm, minh bạch năng lực phòng thử nghiệm, đồng thời phối hợp với phía Trung Quốc để đảm bảo kết quả kiểm nghiệm tương thích và có giá trị pháp lý tương đương.
Chỉ sau hơn một tuần triển khai, hệ thống kiểm nghiệm đã vận hành trở lại, các phòng tăng tốc xử lý mẫu tồn, nhiều đơn vị làm việc xuyên đêm để bảo đảm tiến độ. Tình hình xuất khẩu nhờ đó dần ổn định, đạt trung bình 300–400 xe mỗi ngày: cửa khẩu Hữu Nghị (Lạng Sơn) khoảng 200–250 xe/ngày, Lào Cai 100–150 xe/ngày, Móng Cái khoảng 50 xe/ngày.
Là vùng trồng sầu riêng lớn nhất cả nước, Đắk Lắk hiện có gần 45.000 ha sầu riêng, trong đó hơn 26.000 ha đã cho thu hoạch. Năm 2025, sản lượng toàn tỉnh ước đạt 390.000 tấn, tăng 30.000 tấn so với năm 2024. Mặc dù vụ thu hoạch cơ bản kết thúc với 90% sản lượng đã được tiêu thụ, nhưng việc kiểm nghiệm tạm ngưng khiến khoảng 30.000–40.000 tấn bị chậm tiến độ xuất khẩu.
Tuy nhiên, nhờ thị trường phục hồi nhanh và giá sầu riêng tại vườn vẫn duy trì ở mức 60.000–70.000 đồng/kg, phần lớn nông dân vẫn có lợi nhuận. Các hợp tác xã và doanh nghiệp thu mua cho biết khi quy trình kiểm nghiệm được khơi thông, nhịp thu mua và xuất khẩu lập tức ổn định trở lại.
Vụ việc gần 2.000 container ùn tắc tuy ngắn ngày nhưng là lời nhắc nhở quan trọng về yêu cầu chuẩn hóa, hiện đại hóa hệ thống kiểm nghiệm – khâu được xem là “nút cổ chai” trong chuỗi giá trị xuất khẩu nông sản. Với khoảng 150.000 ha sầu riêng trên cả nước, sản lượng dự kiến hơn 1,5 triệu tấn, nếu không có quy trình kiểm nghiệm thông suốt, nguy cơ ách tắc quy mô lớn hoàn toàn có thể tái diễn.
Nhiều ý kiến cho rằng Việt Nam cần tiếp tục đầu tư nâng cấp các phòng thử nghiệm đạt chuẩn ISO/IEC 17025, đồng thời mở rộng mạng lưới kiểm nghiệm vùng để giảm tải cho các trung tâm lớn. Quan trọng hơn, cần có cơ chế số hóa dữ liệu kiểm nghiệm, kết nối trực tiếp với cơ quan quản lý và hải quan các nước nhập khẩu để rút ngắn thời gian xác thực kết quả.
Ở góc nhìn tích cực, sự việc lần này có thể xem là “phép thử” cho năng lực phối hợp giữa cơ quan quản lý, địa phương và doanh nghiệp trong việc ứng phó với rủi ro kỹ thuật. Chỉ trong thời gian ngắn, ngành nông nghiệp đã huy động tối đa nguồn lực, xử lý dứt điểm khâu nghẽn, duy trì nhịp xuất khẩu ổn định.
Khi các tiêu chuẩn ngày càng khắt khe, việc chủ động chuẩn hóa quy trình, kiểm soát chất lượng từ gốc và nâng cao tính minh bạch của hệ thống kiểm nghiệm không chỉ giúp tránh rủi ro tạm thời mà còn củng cố vị thế nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Sầu riêng – với kim ngạch xuất khẩu đạt hàng tỷ USD mỗi năm – đang trở thành phép thử điển hình cho năng lực thích ứng và điều hành của chuỗi giá trị nông sản Việt Nam thời hội nhập sâu rộng.
Lê Thanh (t/h)
