Thủy sản Việt Nam nửa đầu 2025: Đà phục hồi mạnh, thách thức gia tăng và vai trò then chốt của thị trường

Trong bối cảnh đó, vai trò của Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) càng trở nên trọng yếu, không chỉ trong kết nối doanh nghiệp mà còn trong định hình chiến lược ngành.

Sức bật ấn tượng từ nội lực doanh nghiệp và phục hồi thị trường

Nửa đầu năm 2025, ngành thủy sản Việt Nam ghi nhận mức tăng trưởng xuất khẩu ấn tượng 19,5% so với cùng kỳ năm ngoái, đạt tổng kim ngạch 5,25 tỷ USD. Theo bà Tô Thị Tường Lan, Phó Tổng Thư ký VASEP, đây là kết quả của sự kết hợp giữa ba yếu tố: Phục hồi nhu cầu toàn cầu, nỗ lực thích ứng linh hoạt của doanh nghiệp và sự hỗ trợ chính sách từ các hiệp định thương mại tự do (FTA) như CPTPP, EVFTA hay UKVFTA.

Tôm tiếp tục là mặt hàng dẫn dắt với giá trị vượt 2 tỷ USD, chiếm gần 40% tổng kim ngạch. Đặc biệt, tôm hùm ghi nhận đột phá tại thị trường Trung Quốc với giá trị tăng hơn 3 lần, đạt 402 triệu USD. Cá tra cũng đạt hơn 1 tỷ USD, nhờ sự phục hồi từ thị trường Mỹ và tăng trưởng tốt tại Brazil, Mexico. Các sản phẩm như mực, bạch tuộc, surimi, cua ghẹ và cá rô phi đều ghi nhận mức tăng hai chữ số, cho thấy xu hướng dịch chuyển tiêu dùng toàn cầu đang ưu ái sản phẩm chế biến sâu, tiện lợi.

“Sự đa dạng hóa thị trường và sản phẩm chính là điểm tựa để doanh nghiệp giữ nhịp tăng trưởng trong bối cảnh thế giới đầy biến động”, ông Nguyễn Hoài Nam, Tổng Thư ký VASEP, nhận định.

Trung Quốc vượt Mỹ thành thị trường lớn nhất

Trong bức tranh thị trường, Trung Quốc - Hồng Kông chính thức vượt Mỹ trở thành thị trường xuất khẩu thủy sản lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch 1,1 tỷ USD (+45%), nhờ nhu cầu mạnh mẽ từ dịp lễ đầu năm. Tôm hùm, cá tra, cua ghẹ là những nhóm sản phẩm tăng trưởng mạnh nhất.

Mỹ vẫn là thị trường chiến lược với giá trị 905 triệu USD (+17,5%), tuy nhiên bắt đầu có dấu hiệu chững lại trong tháng 6 do tâm lý lo ngại trước khả năng áp thuế đối ứng 20%. Nhật Bản và EU cũng tăng trưởng tích cực, đặc biệt với các sản phẩm chế biến sâu và nhuyễn thể có vỏ.

Thị trường ASEAN là điểm sáng với mức tăng 25%, nhờ lợi thế địa lý, ưu đãi thuế từ RCEP và sự chuyển dịch chuỗi cung ứng nội khối. Thị trường Hàn Quốc, Trung Đông và các thị trường mới nổi tại Nam Mỹ tiếp tục duy trì ổn định.

Những thách thức đang cận kề: thuế đối ứng, thẻ vàng IUU và chính sách nội địa

Dưới góc nhìn của những chuyên gia VASEP, đằng sau những con số khả quan là những thách thức hiện hữu và mang tính hệ thống. Đầu tiên là nguy cơ áp thuế đối ứng 20% từ phía Mỹ dự kiến bắt đầu từ tháng 8/2025, ảnh hưởng nghiêm trọng đến ba nhóm hàng chủ lực: Tôm, cá tra và cá ngừ. Kèm theo đó là thuế chống bán phá giá (CBPG) tôm POR19 với mức sơ bộ rất cao (33,29% cho Stapimex và 22 doanh nghiệp khác), đẩy ngành tôm vào thế “thập diện mai phục” tại thị trường Mỹ.

EU vẫn chưa gỡ bỏ thẻ vàng IUU, và các quy định ràng buộc trong Nghị định 37, 38 của Việt Nam đang gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc đảm bảo truy xuất nguồn gốc nguyên liệu khai thác. Nếu không được cải thiện, nguy cơ mất thị trường EU là điều hoàn toàn có thể xảy ra.

Đặc biệt, Luật Bảo vệ Động vật Có Vú Biển (MMPA) của Mỹ sẽ có hiệu lực từ 1/1/2026, và nếu Việt Nam không chứng minh được tương đồng về tiêu chuẩn đánh giá nghề cá biển, toàn bộ hải sản khai thác có thể bị cấm nhập khẩu vào thị trường này. Đây không chỉ là vấn đề pháp lý mà còn là câu chuyện sống còn.

Ngoài ra, xung đột địa chính trị toàn cầu như chiến sự Ukraine, căng thẳng Biển Đỏ đang khiến chi phí logistics tăng mạnh, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận doanh nghiệp.

Những cơ hội vàng từ thị trường và chính sách

Trong bối cảnh bất định, ngành thủy sản Việt Nam vẫn tìm thấy nhiều cơ hội tăng trưởng. Trước hết là kết quả POR20 với mức thuế CBPG cá tra bằng 0% cho 8 doanh nghiệp, mở ra hy vọng khơi thông thị trường Mỹ.

Thêm vào đó, nhiều nhà nhập khẩu từ Nhật Bản, EU và Mỹ đang dịch chuyển đơn hàng khỏi Trung Quốc - tạo điều kiện cho Việt Nam đón dòng chảy đầu tư và thương mại mới. Theo bà Lê Hằng, Phó Tổng Thư ký VASEP, “khách hàng quốc tế đang đánh giá cao năng lực sản xuất theo chuẩn quốc tế và khả năng truy xuất minh bạch của doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt ở nhóm sản phẩm chế biến sâu”.

Nỗ lực chuyển đổi số, cải tiến chuỗi giá trị, đầu tư vào mô hình nuôi trồng bền vững, và chủ động liên kết vùng nguyên liệu là những hướng đi mà nhiều doanh nghiệp thủy sản đang đẩy mạnh. Vai trò của VASEP trong việc kết nối, đào tạo, cung cấp thông tin và phản biện chính sách trở thành “cánh tay nối dài” không thể thiếu.

Dự báo nửa cuối năm và cả năm 2025: Thận trọng nhưng không bi quan

Theo kịch bản cơ sở, nếu Mỹ chính thức áp thuế đối ứng 20% từ tháng Tám, kim ngạch xuất khẩu thủy sản cả năm có thể chỉ đạt khoảng 9 tỷ USD, giảm 10% so với năm 2024. Trong đó:

Tôm dự báo đạt 3,6 - 3,8 tỷ USD, giảm nhẹ do ảnh hưởng từ Mỹ, nhưng có cơ hội tại Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc.

Cá tra dự kiến đạt 1,8 tỷ USD nếu tận dụng hiệu quả ưu đãi thuế và mở rộng thị trường ASEAN - Trung Đông.

Cá ngừ có thể đạt 850 - 900 triệu USD, kỳ vọng vào nhóm sản phẩm chế biến và thị trường ASEAN, Thái Lan, CPTPP.

Mực - bạch tuộc giữ mức tăng nhờ sức tiêu thụ ổn định tại Châu Á.

Hải sản khác (nhuyễn thể, cua, ghẹ…) có thể đạt 2,5 - 3 tỷ USD, ít phụ thuộc vào thị trường Mỹ.

Xuất khẩu thủy sản nửa đầu 2025 đã chứng minh sức bật mạnh mẽ của ngành thủy sản Việt Nam, song cũng đặt ra những yêu cầu cấp thiết về thích ứng chính sách, nâng cao giá trị gia tăng và khai phá thị trường mới.

Trong hành trình này, vai trò của VASEP như một “nhạc trưởng chiến lược” là không thể thay thế - từ dẫn dắt đối thoại chính sách, kết nối doanh nghiệp đến quảng bá hình ảnh ngành hàng ra quốc tế. Triển lãm Quốc tế Thuỷ sản Việt Nam - VIETFISH 2025 trung tuần tháng 8/2025 sẽ là dịp để ngành thủy sản Việt Nam khẳng định bản lĩnh và tầm vóc mới trên bản đồ thương mại toàn cầu.

“VIETFISH là cơ hội để doanh nghiệp tiếp cận xu hướng công nghệ mới, mở rộng thị trường, ký kết hợp đồng và thúc đẩy chuỗi giá trị toàn ngành phát triển theo hướng bền vững hơn”, bà Tô Thị Tường Lan, Phó Tổng Thư ký VASEP nhìn nhận.

Dạ Quang