PV: Là người có kinh nghiệm lâu năm hoạt động trong lĩnh vực ngân hàng, quan điểm của ông về những vụ khách hàng bị mất tiền ở nhà băng?
TS. Nguyễn Trí Hiếu: Tôi được biết, Thông tư số 180 năm 2015 của Bộ Tài chính, các công ty đại chúng có cổ phần (trong đó có cả các ngân hàng) phải được niêm yết trên sàn chứng khoán chính thức hoặc thực hiện niêm yết trên sàn Upcom không muộn hơn ngày 31/12/2016.
Việc bắt buộc lên sàn chính thức hoặc lên sàn Upcom là đi đôi với việc các ngân hàng phải minh bạch hoạt động kinh doanh, công khai báo cáo tài chính. Đồng thời, các hoạt động giao dịch khác của ngân hàng như cho vay, gửi, chuyển tiền đều được giám sát chặt chẽ bởi không chỉ quy chế của NHNN, Luật Tín dụng, mà còn được kiểm soát bởi Ủy ban Chứng khoán nhà nước (UBCKNN). Điều này, sẽ giúp tránh được rất nhiều rủi ro cho phía ngân hàng, cũng như cho khách hàng.
Vì vậy, tôi cho rằng, việc để xảy ra thất thoát tiền có nhiều nguyên nhân, mà trong đó 2 nguyên nhân quan trọng nhất đó là lỗ hổng quản lý và sự cẩu thả của khách hàng.
TS. Nguyễn Trí Hiếu cho rằng, NHNN cần có những chế tài đủ mạnh để các ngân hàng buộc phải niêm yết, vừa tránh được rủi ro, vừa tạo niềm tin cho khách hàng và cà những đầu tư (Ảnh:Bảo Lan)
PV: Vậy theo ông, lý do vì sao mà nhiều ngân hàng vẫn chưa chịu thực hiện niêm yết trên sàn chứng khoán hay Upcom?
TS. Nguyễn Trí Hiếu: Như tôi đã nói ở trên, việc lên sàn chứng khoán đòi hỏi ngân hàng đó phải minh bạch và công khai mọi hoạt động của ngân hàng, vì vậy, các ngân hàng chưa niêm yết do họ chưa đáp ứng được các điều kiện khi niêm yết nên họ còn né tránh.
Bên cạnh đó, mức phạt cao nhất đối với các doanh nghiệp không thực hiện niêm yết, theo tôi được biết, áp dụng tại Việt Nam hiện nay là 400 triệu đồng. Như vậy là chưa đủ mạnh để buộc các ngân hàng tham gia niêm yết và điều này cũng là yếu tố gây khó khăn trong việc kiểm soát hoạt động ngân hàng của Việt Nam.
PV: Ông có thể cho biết cụ thể hơn, những khó khăn đó là gì?
TS. Nguyễn Trí Hiếu: Các ngân hàng đều có những quy định nội bộ một cách cụ thể và chặt chẽ đối với các hoạt động giao dịch của khách hàng. Tuy nhiên, cũng không loại trừ có những trường hợp mà nhân viên ngân hàng bỏ qua, không thực hiện, ngay cả việc cán bộ ngân hàng nhận những mẫu đơn, văn bản ký khống. Đây là hành vi hoàn toàn sai quy định, vì trên nguyên tắc nhân viên ngân hàng không được phép.
Và thậm chí, nhân viên ngân hàng còn nhận ủy quyền từ phía khách hàng thì sự ủy quyền này không hợp lệ. Vì ngân hàng và khách hàng là hai đối tác rồi thì không cần sử dụng ủy quyền, mà nguyên tắc ủy quyền chỉ dành cho đối tượng thứ ba và chỉ có giá trị pháp lý khi có công chứng hay có xác nhận của chính quyền.
Không niêm yết, đồng nghĩa với hoạt động giao dịch thiếu sự kiểm soát, các giao dịch mang tính đơn thuần và dựa vào sự tin tưởng, mà không được thực hiện theo nguyên tắc gây khó khăn cho việc phát triển và quản lý điều hành hệ thống ngân hàng đối với NHNN. Điều này, cũng tạo ra những lỗ hổng để họ lợi dụng.
PV: Đối với các trường hợp khách hàng mất tiền, thường các nhà băng đưa ra nhiều lý do để chậm hoặc từ chối bồi thường cho khách hàng. Theo quan điểm của ông thì điều đó có đúng không?
TS. Nguyễn Trí Hiếu: Các ngân hàng khất lần trong việc bồi thường thiệt hại cho khách hàng, thậm chí còn cho rằng phải đợi phán quyết của toà án hay của cơ quan điều tra, khi đó họ mới bồi thường. Đây là điều mà tôi cho rằng không phù hợp với thông lệ quốc tế.
Tại nhiều nước tiên tiến, chẳng hạn như tại Acmerican Bank - nơi tôi đã từng làm việc nhiều năm, thì mỗi khi mất tiền và được ngân hàng xác nhận "sự mất tiền đó là do phía ngân hàng", thì sẽ được ngân hàng xử lý trả lại tiền tức thời cho khách hàng trong vòng 24-72h. Sau đó, phía ngân hàng mới làm việc với các cơ quan chức năng để điều tra và ai phạm tội, xử lý hay hoàn trả như thế nào thì đó là việc của nhà băng, không liên quan đến khách hàng.
Bởi vì sao? Vì khi khách hàng gửi tiền vào ngân hàng, đều phải thông qua các đại diện của ngân hàng. Nên khi bị thất thoát bằng cách này hay cách khác, thì trách nhiệm trực tiếp sẽ thuộc về ngân hàng .
PV: Trong các vụ mất tiền, không ít ý kiến cho rằng lỗ hổng từ phía ngân hàng. Ý kiến của ông thế nào về vấn đề này?
TS. Nguyễn Trí Hiếu: Trước hết, tôi phải xác nhận rằng khi một sự việc mất tiền xảy ra, lỗi trước tiên là về phía ngân hàng do cán bộ họ cố tính làm sai nguyên tắc trong hoạt động giao dịch. Song cũng có nhiều trường hợp do lỗi của cả hai phía.
Về phía khách hàng: Đã rất sơ xuất trong những giao dịch với ngân hàng. Chẳng hạn như khách hàng đã tiếp đón nhân viên ngân hàng và làm giao dịch ngay tại tư gia của mình - đó là điều vô cùng bất lợi.
Vì khi đó, những giao dịch này không được kiểm soát bởi các bộ phận khác của ngân hàng. Bởi nếu giao dịch tại địa điểm của ngân hàng, thì tất cả các thủ tục hạch toán, những giấy tờ ký kết, đầu vào, đầu ra và cả những chi - thu đều được kiểm soát chặt chẽ từ những bộ phận có liên quan của ngân hàng. Nhưng một hoặc vài cán bộ ngân hàng đến giao dịch tại tư gia, thì việc hạch toán sẽ không thể thực hiện ngay, vấn đề kiểm soát các thủ tục cho việc hạch toán cũng không thể thực hiện…
TS. Nguyễn Trí Hiếu khuyến cáo: Các giao dịch, khách hàng chỉ nên thực hiện tại các điểm tín dụng, vừa đảm bảo đúng pháp luật và trách bị rủi ro (Ảnh:Bảo Lan)
Và một điểm bất lợi nữa đó là khi giao dịch tại nhà, thường xảy ra đối với những khách hàng đã có “niềm tin” nên họ sẽ ít hoặc thậm chí là không yêu cầu cán bộ ngân hàng phải xuất trình các giấy tờ để chứng minh “hợp lệ” của mình như chứng minh thư hay giấy giới thiệu của phía ngân hàng ủy quyền cho cán bộ đến giao dịch.
Ngoài ra, việc khách hàng ký khống vào những loại giấy tờ khác như mẫu lệnh để rút - chuyển tiền hay quyết toán cho một giao dịch nào đó… để cán bộ ngân hàng thực hiện giao dịch thay, đây là việc làm rất cẩu thả và cũng là một sai lầm rất lớn của khách hàng, tạo cơ hội cho cán bộ ngân hàng sinh lòng tham và dễ dàng phạm pháp.
Về phía ngân hàng, theo tôi được biết, NHNN đã ban hành các thông tư, nghị định liên quan đến vấn đề gửi tiền, gửi tiền tiết kiệm được quy định rất rõ: Tất cả các giao dịch phải được thực hiện ngay tại các phòng giao dịch, điểm giao dịch của tổ chức tín dụng. Vì vậy, khi ngân hàng gửi cán bộ đến giao dịch ngoài địa điểm giao dịch là trái với quy định của NHNN.
Ở Mỹ, nhân viên hoàn toàn không được phép thực hiện giao dịch ngoài ngoài giờ làm việc và ngoài phạm vi khuôn khổ của ngân hàng. Tuy nhiên, theo tôi biết, ở Việt Nam, việc giao dịch ngoài ngân hàng hiện nay xảy ra rất nhiều và thậm chí vô hình chung, nó trở thành “thông lệ” bình thường giữa khách hàng với ngân hàng, nhất là đối với những khách hàng gọi là VIP.
PV: Như vậy, việc để thất thoát có rất nhiều nguyên nhân là do con người cả phía ngân hàng, cũng như khách hàng. Còn về công nghệ quản lý tiền gửi của hệ thống ngân hàng Việt Nam thì ông đánh giá như thế nào?
TS. Nguyễn Trí Hiếu: Trước hết, tôi khẳng định, không có một hệ thống nào có thể đảm bảo an toàn 100%, không có CNTT nào hoàn toàn có thể loại bỏ chống lại sự tấn công của tin tặc hoặc không bị người thứ ba lợi dụng vào khách hàng. Tuy nhiên, tôi cũng thẳng thắn nhìn nhận rằng, hiện nay CNTT và các phần mềm ứng dụng trong quản lý của hệ thống ngân hàng Việt Nam tương đối chậm hơn so với thế giới, nhất là tại các nước tiên tiến, tính bảo mật của họ rất cao.
Dù vậy, với công nghệ không tiên tiến và còn chậm so với thế giới, nhưng tôi cho rằng hệ thống quản lý của các ngân hàng Việt Nam cũng đủ an toàn để bảo vệ tài sản của khách hàng.
Tuy nhiên, vẫn có những lỗ hổng để kẻ gian lợi dụng, các ngân hàng Việt Nam cần phải xem xét lại, từ những quy định nội bộ, vấn đề kiểm soát giao dịch chặt chẽ hơn, ứng dụng CNTT cần phải đầu tư nhiều hơn để tạo ra những bức tường lửa, cũng như tạo ra những mức độ bảo mật cao hơn, khi CNTT đang ngày càng được ứng dụng rộng rãi vào đời sống, thì sự “ăn cắp” cũng sẽ ngày càng tinh vi hơn.
PV: Và sau sự cố của ngân hàng Eximbank vừa qua, NHNN đã có những văn bản yêu cầu các TCTD rà soát và kiểm tra chặt chẽ các hoạt động gửi tiền, gửi tiền tiết kiệm. Vậy theo ông, điều này có ý nghĩa như thế nào?
TS. Nguyễn Trí Hiếu: Mặc dù đây là những văn bản mới nhất, nhưng theo tôi được biết, phía NHNN cũng đã có nhiều thông tư và nghị định hướng dẫn cho các TCTD. Ngay cả việc NHNN ra quy định bắt buộc lên sàn, cũng là một yếu tố quan trọng để ngân hàng tránh được rủi ro. Bởi khi đã niêm yết và trở thành một công ty đại chúng, thì ngoài việc đòi hỏi ngân hàng đó phải minh bạch và công khai mọi hoạt động, ngân hàng phải tuân thủ các quy định các chỉ số của NHNN và được giám sát bởi Ủy ban Chứng khoán cũng chặt chẽ, ràng buộc hơn.
Ví dụ, đối với những sự việc mất tiền tại Eximbank vừa qua, nếu ngân hàng đó được niêm yết thì các quy định nội bộ cũng sẽ được tuân thủ một cách nghiêm ngặt và thực hiện giao dịch theo đúng quy định của Nhà nước, vì được giám sát chặt chẽ. Vì thế, các vấn đề như đến tận nhà để giao dịch, sự ủy quyền bằng các văn bản khống của khách hàng cũng khó để cán bộ ngân hàng thực hiện được.
Và khi ấy, hệ thống ngân hàng và các TCTD của Việt Nam không chỉ tránh được những rủi ro không đáng có, mà còn tạo niềm tin mạnh mẽ cho khách hàng và cả những nhà đầu tư.
Trân trọng cảm ơn ông!
Bảo Lan(Thực hiện)
