Theo Báo cáo Giám sát kháng kháng sinh toàn cầu (GLASS) năm 2023, trong số các trường hợp nhiễm khuẩn được xác nhận tại phòng thí nghiệm, cứ 6 ca thì có 1 ca kháng thuốc kháng sinh. WHO nhận định, tình trạng này đã đạt đến “điểm tới hạn nguy hiểm”, đe dọa làm sụp đổ những thành tựu y học hiện đại được gây dựng trong nhiều thập kỷ.
Tiến sĩ Yvan J-F. Hutin, Trưởng bộ phận Kháng kháng sinh của WHO, cảnh báo: “Khi tình trạng kháng thuốc tiếp tục gia tăng, chúng ta đang cạn dần các lựa chọn điều trị, đồng nghĩa với việc tính mạng con người bị đặt vào rủi ro nghiêm trọng.”
Báo cáo GLASS thu thập dữ liệu từ hơn 23 triệu ca nhiễm trùng do vi khuẩn tại 104 quốc gia, cho thấy hơn 40% các loại kháng sinh được theo dõi đã mất tác dụng đối với những bệnh nhiễm trùng phổ biến như nhiễm khuẩn máu, đường ruột, đường tiết niệu và bệnh lậu trong giai đoạn 2018–2023.
Tình hình đặc biệt đáng lo ngại với các loại vi khuẩn gram âm – nhóm vi khuẩn có lớp vỏ bảo vệ bên ngoài khiến thuốc khó thâm nhập, gây ra những bệnh nhiễm trùng nặng như nhiễm trùng huyết và suy tạng. Cụ thể, 40% các ca nhiễm E. coli và hơn 55% các ca nhiễm Klebsiella pneumoniae – hai loại vi khuẩn phổ biến nhất – đã kháng lại cephalosporin thế hệ thứ ba, vốn là phương pháp điều trị hàng đầu hiện nay.
Tại khu vực châu Phi, tỷ lệ kháng thuốc đối với các vi khuẩn này thậm chí vượt 70%, cho thấy mối đe dọa nghiêm trọng đối với các hệ thống y tế yếu kém.
Theo WHO, 48% quốc gia trên thế giới vẫn chưa báo cáo dữ liệu AMR (kháng kháng sinh). Trong số các nước có báo cáo, tỷ lệ kháng thuốc cao nhất được ghi nhận tại Đông Nam Á và Đông Địa Trung Hải, nơi cứ 3 ca nhiễm bệnh thì có 1 ca kháng thuốc. Ở châu Phi, tỷ lệ này là 1/5 ca.
Nguyên nhân chủ yếu đến từ việc lạm dụng kháng sinh trong điều trị cho người, trong chăn nuôi cũng như trong sản xuất thực phẩm. Việc dùng thuốc không theo chỉ định, bán kháng sinh tràn lan và điều trị không đủ liều đang thúc đẩy tốc độ tiến hóa của vi khuẩn, khiến chúng nhanh chóng thích nghi và chống lại các loại thuốc hiện có.
Theo WHO, kháng thuốc (AMR) trực tiếp gây ra hơn 1 triệu ca tử vong mỗi năm, và góp phần vào gần 5 triệu ca tử vong toàn cầu. Năm 2021, tình trạng này đã liên quan đến 4,71 triệu ca tử vong, trong đó 1,14 triệu ca được xác định là nguyên nhân trực tiếp.
Các chuyên gia cảnh báo, nếu không có các biện pháp quyết liệt để kiểm soát sử dụng kháng sinh, đầu tư vào nghiên cứu thuốc mới và tăng cường giám sát toàn cầu, thế giới có thể phải đối mặt với một “thời kỳ hậu kháng sinh” – nơi những vết thương nhỏ, ca sinh đẻ hay phẫu thuật thông thường cũng có thể dẫn đến tử vong.
Tiến sĩ Manica Balasegaram thuộc Hiệp hội Nghiên cứu và Phát triển Kháng sinh Toàn cầu nhận định: “Hậu quả đang ngày càng rõ rệt, và nếu xu hướng hiện nay tiếp diễn, số ca tử vong do kháng thuốc có thể tăng 70% vào năm 2050.”
Kháng kháng sinh không còn là vấn đề của riêng một quốc gia, mà là cuộc khủng hoảng y tế toàn cầu, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa các chính phủ, hệ thống y tế, ngành nông nghiệp và mỗi người dân – trước khi quá muộn.
Thiên Trường
