Nét văn hóa thời đại Hùng Vương
Hát Xoan Phú Thọ có nguồn gốc từ thời đại Hùng Vương, gắn liền với truyền thuyết về các vua Hùng nên có sức cuốn hút đặc biệt với khách du lịch.
Lời hát, ca từ, điệu múa, dụng cụ biểu diễn vô cùng mộc mạc, đơn sơ nhưng nhịp phách, âm điệu rõ ràng, chắc khỏe, đặc biệt là tiếng trống nơi cửa đình như giục giã, thôi thúc, chạm vào tâm thức thành kính nhất của mỗi con người trong không gian và chương trình biểu diễn của “Hát Xoan làng cổ”.
Năm 2013, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phú Thọ đã xây dựng chương trình “Hát Xoan làng cổ” gắn với các tour tuyến du lịch phục vụ các đoàn khách về tham dự Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng hàng năm. Đây cũng chính là tiền đề để xây dựng sản phẩm du lịch “Hát Xoan làng cổ” trong đời sống cộng đồng.
Đến tháng 4/2018, Sở phối hợp thành phố Việt Trì công bố sản phẩm du lịch “Hát Xoan làng cổ”. Đây là sản phẩm cũng như tour du lịch đầu tiên được tỉnh Phú Thọ xây dựng và kết hợp với các công ty lữ hành triển khai.
Những làn điệu Hát Xoan thấm đậm tình đất, tình người Phú Thọ luôn thu hút đông đảo du khách nhân dịp Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng. Trong lịch trình, du khách sẽ được tham quan Khu Di tích lịch sử Đền Hùng, thực hành các nghi lễ Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, tìm hiểu quá trình dựng nước và giữ nước của cha ông, tham quan Bảo tàng Hùng Vương, tìm hiểu không gian trưng bày về thiên nhiên, lịch sử văn hóa vùng đất Tổ qua các thời kỳ từ sơ sử đến hiện đại, tham quan đình cổ Hùng Lô và làng cổ Hùng Lô với góc chợ quê, nhà cổ mang đậm truyền thống làng quê Bắc Bộ, trải nghiệm gói bánh chưng, giã bánh giầy truyền thống; tham quan miếu Lãi Lèn, nơi phát tích của Hát Xoan Phú Thọ và được thưởng thức các làn điệu Xoan cổ mượt mà do nghệ nhân các phường Xoan biểu diễn...
“Món ăn tinh thần” cuốn hút du khách
Trong không gian cổ kính, linh thiêng của các ngôi đình, kết hợp với lối biểu diễn thuần thục, nhuần nhuyễn từ tiếng trống phách, lời hát, tay múa, chân đưa của các nghệ nhân và đào - kép Xoan đã thể hiện được vẻ đẹp của sự uy nghiêm, thành kính mà thanh thoát, hồn hậu, mộc mạc khiến du khách không thể nào quên.
Suốt những ngày hội (Lễ hội Đền Hùng) vừa qua, đâu đâu cũng rộn ràng lời ca Xoan ghẹo. Tiếng Hát Xoan vang lên từ trong các trường học mỗi sớm, từ các đình làng, nhà văn hóa thôn mỗi tối. Già trẻ, trai gái đều hát khi chẳng cần nhạc cụ hiện đại, chỉ có vài cái trống con gõ “tum tum” giữ nhịp, rồi lời ca vang lên... hát múa say sưa. Hát để đi dự hội. Hát để tham gia hội diễn liên hoan. Hát Xoan để đón tiếp khách du lịch…
Tại cửa đình Hùng Lô (xã Hùng Lô, TP. Việt Trì, Phú Thọ), từng đoàn du khách quốc tế mải mê chụp ảnh, trò chuyện và tỏ ý ngưỡng mộ kiến trúc ngôi đình cổ. Theo một tour du lịch, họ đến với thành phố ngã ba sông Việt Trì để xem Hát Xoan và trảy hội.
Ai cũng háo hức khi thấy một sân khấu cửa đình đã được mở ra trước mắt, bà chủ phường hát và nhóm nữ nghệ nhân trang phục chỉn chu bước ra chào khách, mời trà. Trống, phách, nhịp nhị nổi lên và màn Hát Xoan uốn lượn sinh động.
Sau những giây phút thích thú, ngạc nhiên, những vị khách nước ngoài đã nhanh chóng xin hòa vào diễn xướng với các nghệ nhân khi cùng nhảy múa không dứt.
Khép lại màn mở đầu Hát Xoan “Nhập tịch mời Vua”, muôn phách nhịp nảy lên đua cùng những điệu tay uốn, cứ đung điêng huyền diệu theo trống gõ. Chặng “quả quách” có làn “Hát ru - Mời rượu” lại càng hấp dẫn. Những đào Xoan nữ khéo léo với bầu rượu trên tay rót từng chén hạt “mít”, hòa cùng lời hát đắm say khiến du khách chẳng ngại ngần uống cạn chén như thay cho lời cảm tạ.
Khi điệu “Mó cá” xướng lên, cả đoàn khách nước ngoài như bị mê hoặc đã cuốn cả vào trong vòng tròn cùng vui múa cùng các nghệ nhân. “Thật là tuyệt vời. Tôi chưa bao giờ được nghe bài hát nào như vậy. Tôi cũng đã đi du lịch nhiều nơi, trải nghiệm nhiều di sản văn hóa nhưng điệu Xoan thực sự rất dung dị, vô cùng độc đáo, cuốn hút và tôi cảm thấy rất thích thú, hạnh phúc khi được hòa vào một phần văn hóa của các bạn”, anh Norman – một du khách chia sẻ.
Ông Nguyễn Đắc Thủy, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ cho biết, Đình An Thái, đình Hùng Lô, miếu Lãi Lèn… từ khi Hát Xoan được UNESCO vinh danh di sản và nhất là khi Việt Trì được Thủ tướng phê duyệt hướng tới thành phố du lịch về cội nguồn dân tộc Việt Nam, đã nhiều năm qua tấp nập đón khách trong nước và bạn bè quốc tế.
Khách quốc tế đến vùng đất Tổ, được tham gia Hát Xoan tại các đình làng cổ không chỉ bày tỏ sự ngạc nhiên, thích thú mà còn thể hiện những tình cảm nồng nhiệt, vượt qua rào cản khác biệt về ngôn ngữ, văn hóa. Họ trao nhau những ánh mắt trìu mến, cái bắt tay thân thiện, cái ôm ấm áp dành cho các đào, kép, nghệ nhân của phường Xoan.
“Điều này càng khẳng định rõ, Hát Xoan như sợi dây vô hình, gắn kết tình cảm của du khách bốn phương đối với Phú Thọ, vùng đất linh thiêng, cội nguồn dân tộc Việt Nam”, ông Thuỷ chia sẻ.
Cùng với Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương, Hát Xoan đang được trình diễn lung linh hơn và di sản này cũng được trao truyền khá hiệu quả. Từ chỗ chỉ còn 7 nghệ nhân có khả năng truyền dạy di sản, nay toàn tỉnh đã có cả trăm nghệ nhân có khả năng truyền dạy và hàng trăm nghệ nhân kế cận, còn số câu lạc bộ Xoan đã xuất hiện khắp nơi với hàng ngàn người tham gia.
Người dân đất Tổ nâng niu, giữ gìn, chăm chút từng câu hát điệu múa cổ từ đời này qua đời khác. Từ người già đến trẻ nhỏ đều lớn lên cùng với làn điệu dân ca của quê hương. Điệu Hát Xoan như chữ duyên chữ tình của người dân đất Tổ qua được dặm dài dâu bể mấy nghìn năm sẽ vang mãi cùng non sông xứ sở là nguồn nuôi dưỡng tâm hồn con dân Lạc Hồng mãi về sau.
Bùi Quyền
