Kinh tế tập thể, nòng cốt là các hợp tác xã (HTX), với bản chất liên kết tự nguyện, cùng làm, cùng hưởng và cùng chịu trách nhiệm, đang giữ vai trò then chốt trong việc phát huy tinh thần hợp tác, đoàn kết cộng đồng, góp phần giải quyết hài hòa các mục tiêu kinh tế, xã hội và môi trường.
Tinh thần hợp tác - nền tảng của phát triển dựa vào cộng đồng
Phát triển bền vững dựa vào cộng đồng đặt người dân vào vị trí trung tâm của quá trình phát triển. Trong mô hình này, người dân không chỉ là đối tượng thụ hưởng mà còn là chủ thể tham gia hoạch định, tổ chức thực hiện và giám sát các hoạt động phát triển. Tinh thần hợp tác vì vậy trở thành yếu tố quyết định, giúp kết nối nguồn lực, tri thức và trách nhiệm của từng cá nhân vì lợi ích chung.
Kinh tế tập thể và HTX là hình thức tổ chức phù hợp nhất để hiện thực hóa tinh thần đó. Thông qua HTX, các hộ dân liên kết sản xuất, chia sẻ rủi ro, cùng khai thác lợi thế địa phương và bảo vệ tài nguyên chung. Sự hợp tác không chỉ tạo ra giá trị kinh tế mà còn góp phần xây dựng niềm tin, tăng cường gắn kết xã hội và nâng cao năng lực tự chủ của cộng đồng.
Vai trò của HTX trong phát triển bền vững
Những năm gần đây, nhiều HTX đã chuyển mạnh từ mục tiêu tăng trưởng đơn thuần sang phát triển bền vững, chú trọng cân bằng giữa hiệu quả kinh tế, trách nhiệm xã hội và bảo vệ môi trường. Trong sản xuất nông nghiệp, HTX tổ chức các mô hình canh tác an toàn, hữu cơ, tuần hoàn, giảm phát thải và thích ứng với biến đổi khí hậu. Trong lĩnh vực phi nông nghiệp, các HTX dịch vụ, du lịch cộng đồng, môi trường đã góp phần tạo sinh kế tại chỗ, hạn chế di cư lao động và bảo tồn giá trị văn hóa bản địa.
Bên cạnh đó, HTX còn đóng vai trò trung tâm trong việc huy động nguồn lực cộng đồng để đầu tư hạ tầng, nâng cao phúc lợi xã hội. Thông qua các quỹ hỗ trợ xã viên, quỹ phúc lợi, quỹ môi trường, HTX đã hỗ trợ hộ nghèo, gia đình chính sách, khuyến khích học tập và tham gia các hoạt động cộng đồng, góp phần xây dựng đời sống văn hóa lành mạnh ở cơ sở.
Một điển hình tiêu biểu cho phát triển bền vững dựa vào cộng đồng là Hợp tác xã Du lịch cộng đồng Pà Cò (tỉnh Hòa Bình cũ). Xuất phát từ nhu cầu cải thiện sinh kế và bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Mông, các hộ dân trong bản đã liên kết thành lập HTX, cùng nhau khai thác tiềm năng du lịch sinh thái, văn hóa.
HTX Pà Cò tổ chức các dịch vụ lưu trú homestay, trải nghiệm nông nghiệp, ẩm thực và lễ hội truyền thống theo nguyên tắc bảo vệ môi trường, hạn chế rác thải nhựa và sử dụng lao động tại chỗ. Doanh thu từ hoạt động du lịch được phân chia minh bạch, đồng thời trích một phần để tu bổ nhà văn hóa, bảo tồn nghề truyền thống và hỗ trợ các hộ khó khăn. Nhờ mô hình này, thu nhập của người dân tăng lên, bản làng được giữ gìn cảnh quan, bản sắc văn hóa được bảo tồn, tinh thần đoàn kết trong cộng đồng ngày càng được củng cố.
Trong lĩnh vực nông nghiệp, HTX Nông nghiệp Hữu cơ Đắk Nông cũng là minh chứng cho phát triển bền vững dựa vào cộng đồng. HTX tổ chức xã viên sản xuất cà phê, hồ tiêu theo hướng hữu cơ, giảm sử dụng hóa chất, bảo vệ đất và nguồn nước. Các thành viên cùng giám sát quy trình sản xuất, cùng xây dựng thương hiệu và liên kết tiêu thụ sản phẩm. Lợi ích kinh tế đi đôi với việc bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng, tạo nền tảng phát triển lâu dài.
Lan tỏa mô hình phát triển bền vững dựa vào cộng đồng
Thực tiễn cho thấy, khi tinh thần hợp tác được phát huy đúng hướng, HTX trở thành hạt nhân quan trọng thúc đẩy phát triển bền vững dựa vào cộng đồng. Mô hình này giúp người dân chủ động hơn trong phát triển kinh tế, giảm phụ thuộc vào hỗ trợ bên ngoài và nâng cao khả năng thích ứng trước biến động thị trường, thiên tai và biến đổi khí hậu.
Việc tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách hỗ trợ kinh tế tập thể, nâng cao năng lực quản trị HTX và khuyến khích sự tham gia rộng rãi của người dân sẽ là yếu tố then chốt để nhân rộng các mô hình phát triển bền vững dựa vào cộng đồng. Phát huy tinh thần hợp tác trong kinh tế tập thể, HTX chính là con đường hiệu quả để gắn kết lợi ích cá nhân với lợi ích cộng đồng, hướng tới một xã hội phát triển hài hòa, bền vững và nhân văn.
Minh Anh
