Thương hiệu và Công luận đã có cuộc phỏng vấn TS. Nguyễn Hùng Long, Phó Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) xung quanh vấn đề này.
Thưa ông, vấn đề an toàn thực phẩm đang là mối quan tâm lớn của toàn xã hội, đặc biệt sau nhiều vụ việc vi phạm được phát hiện tại các bếp ăn trường học, cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, thức ăn đường phố... Ông đánh giá như thế nào về thực trạng an toàn thực phẩm tại Việt Nam hiện nay? Liệu mức độ vi phạm đang có xu hướng gia tăng hay chuyển biến tích cực hơn? Những loại hình, khu vực nào đang tiềm ẩn nguy cơ lớn nhất?
Hiện nay, các quy định về công tác bảo đảm ATTP và phòng chống ngộ độc thực phẩm được quy định tại Luật An toàn thực phẩm và Nghị định số 15/2018/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật An toàn thực phẩm.
Ngộ độc thực phẩm là rủi ro rất khó loại bỏ ngay cả đối với các nước phát triển; Bộ Y tế đã tham mưu, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 38/CT-TTg ngày 11 tháng 10 năm 2024, trong đó tập trung vào tăng cường kiểm tra việc chấp hành pháp luật về ATTP, xử lý nghiêm các vi phạm theo quy định; tăng cường kiểm tra đột xuất việc chấp hành quy định về điều kiện bảo đảm ATTP đối với cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm nhỏ lẻ, thức ăn đường phố, cơ sở kinh doanh, dịch vụ ăn uống, thực phẩm tại các chợ, bếp ăn tập thể, xử lý nghiêm các vi phạm, kiên quyết đình chỉ hoạt động đối với các cơ sở không bảo đảm ATTP, thu hồi và xử lý thực phẩm không bảo đảm an toàn.
Trong từng thời kỳ có nguy cơ cao, căn cứ tình hình thực tế, Bộ Y tế ban hành các văn bản gửi UBND, Sở Y tế các tỉnh, thành phố chỉ đạo cụ thể như: Tăng cường công tác bảo đảm ATTP, phòng chống ngộ độc thực phẩm trong dịp Tết nguyên đán, Lễ hội xuân, Tết trung thu, mùa nắng nóng và bão lũ.
Đối với những bếp ăn tập thể tại khu công nghiệp, trường học và cơ sở kinh doanh dịch vụ ăn uống, thức ăn đường phố, Bộ Y tế ban hành các văn bản về việc tăng cường công tác phòng chống ngộ độc thực phẩm chỉ đạo các địa phương.
Công tác này còn nhiều khó khăn, vướng mắc, đó là: Do điều kiện kinh tế khó khăn, một số doanh nghiệp định mức khẩu phần ăn thấp, giá rẻ không bảo đảm ATTP; Một số cơ sở chưa chấp hành nghiêm các quy định về điều kiện bảo đảm ATTP; Thực phẩm không rõ nguồn gốc, không đảm bảo chất lượng vẫn còn trôi nổi trên thị trường…
Giải pháp gỡ khó là: Các địa phương, bộ, ngành tiếp tục thực hiện nghiêm túc các chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ; các địa phương thực hiện các công văn của Bộ Y tế về việc ngăn ngừa, xử lý ngộ độc thực phẩm; tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát; xử lý nghiêm các tổ chức, cá nhân vi phạm pháp luật về ATTP, kiểm soát các sản phẩm không rõ nguồn gốc. Tăng cường công tác tập huấn kiến thức, tuyên truyền phổ biến các quy đinh của pháp luật cho các cơ sở sản xuất, chế biến, kinh doanh thực phẩm; phổ biến các kiến thức cho người dân về việc lựa chọn thực phẩm an toàn.
Trong bối cảnh nhu cầu tiêu dùng ngày càng cao và đa dạng, vai trò quản lý nhà nước ngày càng quan trọng. Cục An toàn thực phẩm hiện đang triển khai những biện pháp gì để tăng cường hiệu quả quản lý, giám sát nói chung đối các nhóm thực phẩm, đặc biệt đối với nhóm thực phẩm chức năng, thực phẩm bảo vệ sức khỏe, sản phẩm nhập khẩu?
Hiện nay, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật trong công tác quản lý thực phẩm chức năng tương đối đầy đủ từ khâu sản xuất, đăng ký bản công bố và tự công bố, ghi nhãn, quảng cáo, kinh doanh được quy định (Luật An toàn thực phẩm năm 2010, Nghị định số 15/2018/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật an toàn thực phẩm, Thông tư 43/2014/TT-BYT ngày 24/11/2014 quy định về quản lý thực phẩm chức năng và một số văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan hướng dẫn Luật này).
Thẩm quyền tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm và xác nhận nội dung quảng cáo cho thực phẩm bảo vệ sức khỏe thuộc Cục An toàn thực phẩm, Bộ Y tế; Các sản phẩm dinh dưỡng y học, thực phẩm dành cho đối tượng đặc biệt, sản phẩm dinh dưỡng dành cho trẻ đến 36 tháng tuổi thuộc thẩm quyền quản lý tại cơ quan chức năng do UBND tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương giao (nơi doanh nghiệp đóng trên địa bàn).
Đối với thực phẩm bổ sung, pháp luật cho phép doanh nghiệp tự công bố, tự quảng cáo và tự chịu trách nhiệm hoàn toàn về an toàn của sản phẩm đó.
Việc xử lý vi phạm hành chính cũng được phân theo thẩm quyền và phạm vi chức năng quản lý.
Về điều kiện sản xuất: Thực phẩm bảo vệ sức khỏe trong nước và nhập khẩu phải được sản xuất tại cơ sở được chứng nhận Thực hành sản xuất tốt (GMP) thực phẩm bảo vệ sức khỏe hoặc tương đương, còn các sản phẩm còn lại phải được sản xuất tại cơ sở được chứng nhận đủ kiều kiện ATTP.
Về kiểm soát chất lượng thực phẩm lưu thông trên thị trường: Phải đáp ứng Quy định do Bộ Y tế ban hành hoặc tiêu chuẩn do nhà sản xuất công bố với cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Để kiểm soát chặt chẽ các sản phẩm lưu thông trên thị trường, Bộ Y tế đã thành lập Trung tâm đánh giá nguy cơ về ATTP thuộc Viện Kiểm nghiệm An toàn vệ sinh thực phẩm Quốc gia, đồng thời hằng năm ban hành các văn bản chỉ đạo: Các địa phương và các viện chuyên ngành thuộc Bộ Y tế tăng cường lấy mẫu giám sát và cảnh báo cho cộng đồng các sản phẩm không đảm bảo ATTP; Chỉ đạo các địa phương tăng cường thanh tra, kiểm tra, hậu kiểm các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm chức năng trên địa bàn; Hàng năm, ngành Y tế ban hành và triển khai kế hoạch thanh tra, kiểm tra, hậu kiểm đối với các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm chức năng, các trường hợp vi phạm quy định về bảo đảm ATTP đều được xử lý nghiêm và công khai thông tin vi phạm trên website của Bộ Y tế; tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến các quy định về ATTP, kiến thức về tiêu dùng, sản xuất, kinh doanh thực phẩm chức năng cho người dân và doanh nghiệp; thực hiện công tác kiểm tra, giám sát và xử lý các vi phạm trong kinh doanh thực phẩm chức năng.
Đặc biệt, tăng cường công tác hậu kiểm, rà soát các sản phẩm thực phẩm chức năng kinh doanh trên các sàn giao dịch thương mại điện tử, ứng dụng thương mại điện tử bán hàng, website thương mại điện tử bán hàng và các gian hàng kinh doanh trên các ứng dụng, từ đó phát hiện các sản phẩm thực phẩm chức năng chưa được cấp Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố hoặc chưa thực hiện tự công bố. Phối hợp với Bộ Công an, Cơ quan quản lý thị trường của Bộ Công Thương để kiểm soát các sản phẩm lưu thông trên thị trường. Bên cạnh đó, Bộ Y tế thường xuyên đăng tải các thông tin cảnh báo và thông tin xử lý vi phạm hành chính liên quan đến sản xuất, kinh doanh thực phẩm chức năng để người tiêu dùng biết và không mua.
Công tác đảm bảo an toàn thực phẩm hiện nay còn gặp nhiều thách thức như tình trạng sản xuất thực phẩm không đảm bảo điều kiện, thiếu nhân lực thanh kiểm tra, hay việc buông lỏng quản lý ở một số địa phương. Theo ông, đâu là những “nút thắt” chính cần tháo gỡ để công tác này đạt hiệu quả bền vững hơn?
Tại Luật An toàn thực phẩm và Nghị định số 15/2018/NĐ-CP ngày 02/02/2018 quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật An toàn thực phẩm đã quy định về phương thức quản lý và phân công trách nhiệm quản lý nhà nước về an toàn thực phẩm, các bộ ngành quản lý ATTP trong suốt quá trình sản xuất, chế biến, bảo quản, vận chuyển, xuất khẩu, nhập khẩu, kinh doanh đối với các đối với các nhóm ngành hàng được phân công (Bộ Y tế quản lý 6 nhóm ngành hàng tại Phụ lục II; Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn 8 nhóm ngành hàng tại Phụ lục III; Bộ Công Thương quản lý 6 nhóm ngành hàng tại Phụ lục IV) và trách nhiệm của Ủy ban nhân cấp tỉnh trong lĩnh vực an toàn thực phẩm. Bộ trưởng Bộ Y tế, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT, Bộ trưởng Bộ Công Thương quy định cụ thể việc thu hồi và xử lý đối với thực phẩm không bảo đảm an toàn thuộc lĩnh vực được phân công quản lý.
Theo quy định tại Nghị định 15/2018/NĐ-CP, đa số sản phẩm thực phẩm được phép tự công bố sản phẩm. Ngay sau khi tự công bố sản phẩm, tổ chức, cá nhân được quyền sản xuất, kinh doanh sản phẩm và chịu trách nhiệm hoàn toàn về an toàn của sản phẩm đó.
Việc cho phép các doanh nghiệp tự công bố, tự quảng cáo sản phẩm tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp trong sản xuất, kinh doanh thực phẩm, tuy nhiên cũng tiềm ần những nguy cơ, rủi ro khi doanh nghiệp cố tình không tuân thủ các quy định của pháp luật.
Trong khi đó, hệ thống thông tin để liên thông, liên kết giữa các cơ quan quản lý nhà nước chưa có hoặc chưa đồng bộ dẫn đến hạn chế trong nắm bắt thông tin.
Hiện nay, việc quản lý ATTP được thực hiện dựa trên đánh giá nguy cơ. Do sự hạn chế về nguồn lực, kinh phí giám sám an toàn thực phẩm trên thị trường nên công tác hậu kiểm còn gặp nhiều khó khăn.
Bộ Y tế đã phối hợp với Bộ Công an, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Công Thương triển khai cụ thể các giải pháp nhằm phối hợp xử lý tình trạng vi phạm về ATTP gây bức xúc trong nhân dân thời gian qua, đồng thời sẽ tiếp tục đẩy mạnh công tác truyền thông về ATTP; ứng dụng công nghệ thông tin để kịp thời cảnh báo thực phẩm không bảo đảm an toàn; công khai cơ sở, sản phẩm vi phạm để người dân biết; nâng cao trách nhiệm của UBND các cấp, nâng cao năng lực cho hệ thống thanh tra ở các địa phương, đào tạo nghiệp vụ cho các cán bộ làm công tác quản lý ATTP ở địa phương.
Hiện nay, Bộ Y tế đang trình Chính phủ hồ sơ đề nghị xây dựng Luật an toàn thực phẩm (sửa đổi), theo hướng: (1) Tăng cường quản lý đối với các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm có nguy cơ cao; (2) Phân cấp, phân quyền quản lý nhà nước về ATTP ở Trung ương và địa phương; (3) Kiểm soát các sản phẩm thực phẩm đã qua chế biến bao gói sẵn trước khi lưu thông trên thị trường theo hướng dựa trên mức độ nguy cơ của từng loại sản phẩm thực phẩm; (4) Kiểm soát các lô hàng thực phẩm khi nhập khẩu vào cửa khẩu Việt Nam theo hướng dựa trên nguy cơ của từng loại sản phẩm và lịch sử tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp; (5) Kiểm soát chặt đối với các sản phẩm có khả năng sử dụng sai mục đích, dễ bị lạm dụng thành các chất nguy hại. Đồng thời, Bộ Y tế đang trong quá trình hoàn thiện hồ sơ trình Chính phủ Nghị định số 15/2018/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung theo hướng: Khắc phục các tồn tại, hạn chế hiện nay.
Để tạo được sự chuyển biến căn cơ trong nhận thức và hành động, không chỉ cơ quan quản lý mà cả doanh nghiệp và người tiêu dùng đều cần thay đổi. Ông có khuyến nghị gì dành cho các cơ sở sản xuất, kinh doanh thực phẩm cũng như người tiêu dùng trong việc nâng cao ý thức và trách nhiệm đối với vấn đề an toàn thực phẩm?
Bảo đảm ATTP có ý nghĩa rất quan trọng, vì ATTP không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khoẻ con người mà còn tác động tới sự phát triển kinh tế, văn hoá xã hội, an ninh chính trị và quan hệ quốc tế. Vì vậy, để tạo được sự chuyển biến căn cơ trong nhận thức và hành động, bên cạnh sự nỗ lực của cơ quan quản lý, phải có sự tham gia tích cực của doanh nghiệp và người dân.
Để phát triển lành mạnh thị trường thực phẩm trong nước, các doanh nghiệp phải tự trau dồi, nâng cao đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm tuân thủ các quy định của pháp luật trong sản xuất, kinh doanh, quảng cáo thực phẩm. Khi doanh nghiệp hiểu rõ rằng bảo đảm ATTP không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là trách nhiệm với sức khỏe cộng đồng thì chính họ sẽ đặt chất lượng sản phẩm lên trên lợi nhuận, không thực hiện các hành vi vi phạm như sản xuất, kinh doanh thực phẩm giả, sử dụng chất cấm, chất ngoài danh mục, lợi dụng mạng xã hội, bán hàng online để quảng cáo sai sự thật, lừa dối người tiêu dùng thu lợi bất chính.
Tư duy thay đổi thì hành động sẽ thay đổi, các doanh nghiệp chân chính sẽ sản xuất ra các mặt hàng thực phẩm có chất lượng tốt, có uy tín trên thị trưởng và chắc chắn được người tiêu dùng đón nhận.
Để đảm bảo sức khoẻ cho bản thân và cả gia đình, người tiêu dùng cũng phải tích cực trang bị kiến thức, kỹ năng nhận diện, sử dụng thực phẩm an toàn như: Ưu tiên lựa chọn sản phẩm có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng; Không tin vào những quảng cáo quá đà: Không có sản phẩm thực phẩm, thực phẩm bảo vệ sức khoẻ nào có thể chữa bệnh; Thực phẩm bảo vệ sức khỏe không phải là thuốc, không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh. Trong trường hợp có bệnh, người dân cần đến cơ sở y tế để khám và được điều trị kịp thời; Biết cách tra cứu sản phẩm trên các website của cơ quan quản lý nhà nước (https://dichvucong.moh.gov.vn/, ttps://congkhaiyte.moh.gov.vn/, https://vfa.gov.vn/) để tránh mua phải thực phẩm bảo vệ sức khỏe giả, thực phẩm bảo vệ sức khỏe chưa được Cục An toàn thực phẩm cấp Giấy tiếp nhận đăng ký bản công bố sản phẩm, thực phẩm bảo vệ sức khỏe kém chất lượng người dân cần; Tố giác, phản ánh các hành vi vi phạm đến cơ quan chức năng để bảo vệ quyền lợi chính đáng của bản thân và cộng đồng.
Trân trọng cảm ơn ông!
Hà Thu (thực hiện)
