Đua bè mảng nói riêng và lễ hội đua bè mảng trên sông Kỳ Cùng xuất phát từ câu truyện truyền thuyết liên quan đến tục thờ Thần Rắn và tín ngưỡng thờ Thần Sông của cư dân vùng sông nước Lạng Sơn mang tính nghi lễ nông nghiệp cổ xưa gắn liền với lễ thức cầu mưa, cầu nước, cầu mùa, một sinh hoạt tín ngưỡng dân gian chứa đựng sắc thái tộc người rất độc đáo, còn giữ được những nét đặc trưng nguyên bản nhất của cư dân bản địa.
Đây không chỉ là dịp nhân dân thể hiện sự ngưỡng mộ, tôn vinh, thành kính và tưởng nhớ công lao to lớn của các vị Thánh Thần đem lại sự bình yên cho người dân mà còn là dịp thể hiện niềm tin, niềm tự hào mãnh liệt và ước vọng của nhân dân, cầu mong Thánh Thần phù hộ, độ trì cho mọi người, mọi nhà được mạnh khỏe, bình an, sông nước hiền hòa, mùa màng tươi tốt, trâu bò, lợn, gà đầy chuồng, thuyền bè đầy tôm cá.
Để chuẩn bị cho cuộc đua bè mảng, các đội chơi phải chuẩn bị bè, tay chèo và tổ chức thành lập đội đua để tham dự cuộc thi theo thể lệ quy định: Bè mảng (lừa, mảng pè) có kích thước rộng 50 – 60cm, dài 6 – 7m được làm từ 6 cây mai từ 02 năm tuổi trở lên (đặc ruột, cứng và dẻo dai, hơi cong lên phía trên để khi xuống sông không bị nước cản, dễ nổi và đi nhanh hơn khi chèo) sau đó dùng dao bào, cạo lớp vỏ cho nhẵn, mịn rồi được gia cố, ghép lại với nhau bằng cây tre hoặc dây thép. Tay chèo làm từ gỗ xoan già có độ dài 1,5 – 1,7m gồm 02 bộ phận: tay cầm – tay nắm dài 1 – 1,2m, đường kính 7 – 8cm và mái chèo rộng 10 – 12cm, dài 50 – 60cm, dày 1 – 2cm (dày ở giữa, 2 bên vát mỏng dần).
Tham gia lễ hội có 24 đội, với tổng số 96 vận động viên (thi đấu chính thức 03 vận động viên/đội), đến từ 11 huyện, thành phố trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn. Các đội chia làm 04 bảng thi đấu, chọn đội có thành tích cao qua 03 vòng thi (sơ loại, bán kết và chung kết). Đường đua có chiều dài 800m, bắt đầu trước mặt đền Kỳ Cùng, ngược dòng lên phía cầu Đông Kinh.
Các tay đua là những thanh niên trai tráng từ 18 tuổi trở lên, khỏe mạnh, có tài sông nước, có kinh nghiệm bơi bè. Thành phần mỗi đội gồm 03 người: 01 người chèo đầu lái bè, 01 người chèo cuối điều chỉnh bè (điều chỉnh cho bè đi ổn định không bị tròng trành, ngoặt, nghiêng, chiếng, điều chỉnh tốc độ nhanh, chậm khi xoay đầu), 01 người ở giữa phối hợp chèo theo nhịp, động tác đã thống nhất trong đội. 
Tại trận bán kết, chung kết các đội thi phải thực hiện kỹ thuật lật bè 03 vòng tròn (việc lật bè là để liên tưởng về cách vặn mình của Thần Rắn năm xưa lúc đi diệt Thuồng Luồng và cũng là mời Thần Rắn lên cùng vui với dân làng). Khi đã lật đủ ba lần, các tay chèo lao nhanh về đích.
Kết thúc lễ hội, Ban Tổ chức đã trao 01 giải nhất, 02 giải nhì, 03 giải ba, 06 giải khuyến khích cho các đội thi. Trong đó đội Quốc Việt 1, huyện Tràng Định đã xuất sắc đoạt giải nhất.
Lễ hội đua bè mảng trên sông Kỳ Cùng đã đem lại không khí vui tươi, đoàn kết mang đậm nét văn hóa truyền thống của các dân tộc trên địa bàn tỉnh Lạng Sơn. Đồng thời tích cực đẩy mạnh phong trào tập luyện môn bơi, phòng chống tai nạn, thương tích, đuối nước. Qua đó, xây dựng hoạt động đua bè mảng trên sông Kỳ Cùng trở thành một sản phẩm du lịch – thể thao độc đáo, là điểm nhấn văn hóa góp phần kích cầu du lịch, thu hút du khách tham gia trong dịp lễ hội đầu Xuân tại địa phương.
Triệu Thành
