Lễ hội Tiên Công (còn được gọi là Lễ hội “rước người”), vốn là một lễ hội độc đáo và được tổ chức quy mô trên địa bàn TX. Quảng Yên. Lễ hội diễn ra từ ngày mùng 5 - 7 tháng Giêng Âm lịch để tưởng nhớ các vị Tiên Công đã khai khẩn, lập nên hòn đảo Hà Nam, Quảng Yên ngày nay.
Tái hiện nghi thức rước cụ Thượng về miếu Tiên Công
Truyền thuyết kể rằng, Năm 1434 có 17 vị Tiên Công quê ở P. Kim Liên, phủ Hoài Đức, thành Thăng Long cùng gia đình đã đến vùng cửa sông Bạch Đằng để quai đê lấn biển, khẩn hoang đất đai trồng lúa, lập làng, tạo nên khu xã Phong Lưu đảo Hà Nam nay là các phường Phong Cốc, Phong Hải, Cẩm La, thôn Yên Đông (P. Liên Hải), thôn Đồng Cốc, Bến Đò (P. Nam Hòa).
Từ những năm 1620 – 1650 các con cháu Tiên Công đã xây dựng từ đường thờ thủy tổ lập Tiên Công, đồng thời lập miếu thờ 17 vị Tiên Công tại xã Cẩm La và tổ chức tế lễ các Tiên Công vào ngày mùng 7 tháng giêng hàng năm. Đến nay, lễ hội Tiên Công gắn bó mật thiết với di tích miếu Tiên Công và các di tích từ đường thờ các thủy tổ dòng họ đã có công đến lập đất và phát triển vùng sông nước Bạch Đằng giang.
Tại lễ hội Tiên Công là cách con cháu trong gia đình, dòng họ thể hiện lòng ngưỡng vọng, tôn kính với các cụ ông, cụ bà bậc cao niên thượng thọ tuổi 80, 90, 100 tuổi gọi là “cụ Thượng”. Con cháu trong gia đình dòng họ tổ chức nghi thức dẫn thọ, rước thọ, rước người sống, quán trạm con rể đón “cụ Thượng” về miếu Tiên Công lễ tổ; Nghi lễ tế Tiên Công tứ xã.
Các biểu trưng trong lễ hội như bàn thờ sống cụ thượng có tàn tre, võng đào cụ thượng có lọng tre, con long mã và tục thờ long mã thần biển, biểu tượng chữ chọ, tranh thọ, câu đối thọ vv… Khi các “cụ Thượng” lễ Tiên Công xong, hàng xã mời hai “cụ Thượng” còn khoẻ ra trước cửa miếu Tiên Công làm nghi lễ “vượt thổ” (đắp đê) và thực hiện nghi thức “đánh vật. Đắp đê và đánh vật của “cụ Thượng” là nét văn hoá độc đáo, tinh tế của người Thăng Long nơi cửa biển với mong muốn con cháu rèn luyện sức khoẻ, đắp đê, làm thuỷ lợi, chống chọi với mưa bão, triều dâng bảo vệ xóm làng và từ đường hương hoả của tổ tiên
Sau lễ hội Tiên Công, nhân dân vùng đảo Hà Nam mới thực sự bước vào các hoạt động của năm mới như: Cày cấy, gieo trồng, mua con giống, ra khơi đánh cá, bồi trúc đê điều, khơi thông mương máng, đi buôn bán… với niềm tin rằng sau Lễ hội Tiên Công, họ đã được phù trợ, tiếp thêm sức mạnh để tiếp tục sự nghiệp mà các Tiên Công đã để lại.
Lãnh đạo TX. Quảng Yên đón nhận Bằng Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia
Trải qua nhiều trăm năm theo lịch sử dân tộc, lễ hội Tiên Công vẫn giữ nguyên sắc độc đáo của một lễ hội cổ xưa (thế kỷ XV). Năm 1990, lễ hội Tiên Công đã được Nhà nước xếp hạng di tích đặc biệt cấp quốc gia.
Tại lễ đón nhận Bằng Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia, ông Nông Quốc Thành, Phó cục trưởng Cục Di sản (Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch) khẳng định: “Đây là một lễ hội hết sức độc đáo không chỉ riêng của Quảng Ninh mà trong toàn quốc. Lễ rước người sống là hình thức tôn vinh độc đáo có thể nói là duy nhất trên đất nước ta. Chúng tôi hy vọng rằng, việc di sản này được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia sẽ góp phần cho cộng đồng dân cư cũng như chính quyền các cấp có những biện pháp, hành động cụ thể để bảo tồn di sản này”.
Với chủ đề “Về miền di sản văn hóa Tiên Công”, nhiều hoạt động văn hóa, thể thao và các trò chơi dân gian Cờ người, Tổ tôm điếm, Chơi đu, Hát đúm giao duyên... sẽ diễn ra trong 4 ngày từ 19 - 22/2 (tức ngày 4 - 7 tháng Giêng năm Mậu Tuất).
Trần Trang
