Vi phạm chủ yếu là trên nền tảng TMĐT, mạng xã hội
Khi số hóa phát triển với tốc độ chóng mặt, thì hành vi xâm phạm bản quyền sách vượt xa hình thức in lậu truyền thống. Nhiều đầu sách vừa phát hành đã bị scan, chuyển thành file PDF, chia sẻ công khai qua Google Drive, Telegram, Zalo hoặc được đọc toàn văn trên TikTok, YouTube. Thậm chí chuyển thể thành sách nói mà không hề xin phép.
Đơn cử, trên các sàn thương mại điện tử (TMĐT), như: Shopee, Lazada, TikTok Shop, sách giả, sách in lậu vẫn được rao bán công khai, thậm chí gắn mác giảm giá sốc, để thu hút người mua...
Còn trên mạng xã hội Facebook, chỉ cần tìm kiếm từ khóa “mua bán sách”, có thể dễ dàng tìm thấy nhiều hội nhóm có hàng trăm nghìn thành viên. Trong đó, nhiều đầu sách hot trên thị trường được người bán quảng cáo giảm giá từ 50 - 80%, bán sách theo cân, bán theo combo giá rẻ với lý do “thanh lý”, xử lý hàng tồn...
Nhiều trang mạng xã hội còn công khai quảng cáo dịch vụ scan, photocopy sách theo yêu cầu với giá chỉ bằng 30 - 50% giá sách gốc. Không ít người hào hứng đặt mua cuốn sách mình yêu thích với giá rẻ mà không biết đó là sách lậu.
Tình trạng này không chỉ gây tổn thất doanh thu cho nhà xuất bản, mà còn ảnh hưởng uy tín của tác giả và làm xói mòn niềm tin độc giả.
Theo ông Nguyễn Cảnh Bình, Chủ tịch Alpha Books, ngoài việc kinh doanh sách giả, in lậu, các đối tượng làm sách giả còn in luôn cả chương trình trúng thưởng trong sách giả.
“Có lần hai bạn trẻ từ Bắc Giang lặn lội đến tận văn phòng Alpha Books, mang theo thông báo trúng thưởng từ một chương trình khuyến mại trên mạng. Nhưng đó là chương trình do nhóm làm sách giả tự tổ chức. Họ lấy hình ảnh thật của chúng tôi, tạo ra toàn bộ hệ sinh thái lừa đảo, từ sách, trang website cho tới các chương trình tặng quà…”, ông Nguyễn Cảnh Bình chia sẻ.
Liên quan đến thực trạng sách giả được bán tràn lan trên các nền tảng TMĐT, mới đây ông Nguyễn Văn Phước, Giám đốc Công ty Văn hóa sáng tạo Trí Việt (First News) từng đăng đàn, tuyên bố sẽ khởi kiện sàn TMĐT Shopee, vì hành vi bán sách giả.
Ông Nguyễn Văn Phước cho biết, hầu hết các đầu sách bán chạy của First News bán trên Shopee đều là sách giả, như: Đắc nhân tâm (bìa mềm), Muôn kiếp nhân sinh 1 (bìa mềm), Hoa trôi sóng nước, Hiểu về trái tim, Quẳng gánh lo đi và vui sống… các bản sách giả thường không có tem chống giả, in mờ nhạt, không rõ chữ, chữ trong ruột và trên bìa lem nhem.
“Đây không phải là lần đầu tiên First News lên tiếng về vấn nạn này, và đây cũng không phải là đơn vị duy nhất chịu tổn hại bởi sách giả bán trên Shopee. Có thể kể đến những ấn phẩm bị làm giả như: Thư cho em (Nhã Nam và NXB Hội Nhà văn), Nexus (Omega Plus và NXB Thế giới), Khoa học của nghệ thuật trà (Book Hunter và NXB Phụ nữ Việt Nam)…”, ông Phước nhấn mạnh.
Các chuyên gia cho biết, hành vi vi phạm liên quan đến sách giả, sách in lậu chủ yếu dưới hai hình thức chính: Số hóa, chia sẻ trái phép nội dung sách và in lậu để kinh doanh trực tuyến. Với sự hỗ trợ của công nghệ và AI, việc sao chép và lan truyền nội dung giờ đây diễn ra nhanh, rẻ và gần như không thể kiểm soát…
Chống sách giả, sách lậu, cần sự tham gia của toàn xã hội
Liên quan đến thực trạng sách giả, sách in lậu, bà Phạm Thị Kim Oanh, Phó Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết, hiện nay luật pháp Việt Nam đã có đầy đủ hành lang bảo vệ quyền tác giả, nhưng đang thiếu những bước đi cụ thể từ chính người sáng tạo.
Cụ thể, theo Nghị định 17/2023 Luật Sở hữu trí tuệ về quyền tác giả, quyền liên quan, các tác giả, nhà xuất bản hoàn toàn có quyền yêu cầu các đơn vị trung gian bao gồm sàn thương mại điện tử, nền tảng số gỡ bỏ nội dung vi phạm.
“Đặc biệt, Thủ tướng đã có công điện 65/CĐ-TTg, tiếp đến là công điện 72/CĐ-TTg và Chỉ thị 13/CĐ-TTg về đấu tranh chống hàng giả và vi phạm sở hữu trí tuệ. Đối với các cá nhân, tổ chức cố tình vi phạm, luật đã quy định mức phạt lên tới 3 năm tù”, bà Oanh nhấn mạnh.
Tương tự, ông Hoàng Bình Chung, Giám đốc Trung tâm Bản quyền số (DCC) cũng cho rằng, Việt Nam hiện đã bước tới ngưỡng cần nhìn nhận vi phạm bản quyền sách như vấn đề hàng lậu, hàng giả trên môi trường số. Tất cả hoạt động xuất bản số cần được xem là một phần trong hệ sinh thái sáng tạo nội dung số. Từ đó, công tác bảo vệ bản quyền cần được thực hiện bài bản từ ba trụ cột đăng ký bản quyền, ứng dụng công nghệ và truyền thông nâng cao nhận thức.
“Tôi cho rằng, vấn đề bây giờ không phải là thiếu luật, mà là chủ thể quyền có sẵn sàng đi đến cùng hay không. Từ việc thu thập bằng chứng, khởi kiện, phối hợp với các nền tảng, tất cả đều cần sự quyết tâm và nguồn lực”, ông Chung phân tích.
Nhận định dưới góc độ pháp lý, Luật sư Vi Văn Diện, Giám đốc Công ty Luật Thiên Minh cho biết: Việc bảo vệ bản quyền trong thời đại số đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, nhà xuất bản, các nền tảng TMĐT và cả độc giả.
“Chống sách giả, sách in lậu, vi phạm bản quyền không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan chức năng, mà cần sự tham gia của toàn xã hội, từ doanh nghiệp công nghệ, sàn TMĐT, cơ sở giáo dục đến từng người tiêu dùng. Khi độc giả ý thức được rằng mua sách thật là góp phần nuôi dưỡng sáng tạo, thì văn hóa đọc và công nghiệp xuất bản mới có thể phát triển bền vững…
Sách giả, sách in lậu không chỉ vi phạm Luật Xuất bản và Luật Sở hữu trí tuệ, mà còn làm suy giảm văn hóa đọc vì chất lượng in kém, nhiều sai sót. Độc giả cần chọn mua từ các nhà sách uy tín, các sàn TMĐT chính hãng, đó là hành động tiêu dùng thông minh, giúp bảo vệ ngành xuất bản trong nước…”, luật sư Diện phân tích.
Ngoài ra, luật sư Diện cũng cho rằng, cần hoàn thiện khung pháp lý và cơ chế xử lý nhanh, minh bạch đối với các hành vi xâm phạm bản quyền trực tuyến. Bên cạnh đó, doanh nghiệp xuất bản cần được hỗ trợ kỹ thuật, tài chính và truyền thông để phát triển nền tảng phân phối số hợp pháp, giúp độc giả dễ tiếp cận nội dung bản quyền, từ đó giảm động cơ tìm đến nội dung lậu.
Tuấn Ngọc
