Dịch tái bùng phát, thị trường thực phẩm đảo lộn
Sự trở lại của dịch bệnh khiến không ít người ngần ngại khi lựa chọn thịt lợn, dù đây là loại thực phẩm phổ biến, giá cả phải chăng và quen thuộc trong bữa ăn hàng ngày. Một số người tiêu dùng chuyển sang dùng thịt bò, thịt gà, cá hoặc tạm thời hạn chế tiêu thụ các các sản phẩm từ thịt đỏ. Tuy nhiên, không phải ai cũng có điều kiện thay đổi khẩu phần ăn đột ngột.
Theo khảo sát, lượng khách mua thịt lợn tại các khu chợ dân sinh ở Hà Nội đã giảm đáng kể do tâm lý e ngại bệnh, dù giá thịt có giảm nhẹ khoảng 2.000 – 3.000 đồng/kg. Ở Từ Sơn (Bắc Ninh) cũng có dấu hiệu tương tự: mức độ tiêu thu giảm tại một số chợ vì lo ngại dịch bệnh.
“Từ khi có thông tin dịch tả lợn Châu Phi đang tái bùng phát trên diện rộng tại Sơn La, Phú Thọ, một số xã/phường trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh như Đào Viên, Biên Sơn, Lục Ngạn, Chũ... làm 1.440 con lợn mắc bệnh, chết buộc phải tiêu hủy thì khách thưa dần. Có hôm, thịt lấy về từ sáng mà đến trưa vẫn chưa bán hết một nửa. Người ta nghe nói có dịch nên dè chừng”, đó là chia sẻ của các tiểu thương ở một chợ thuộc phường Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh.
Chị C (phường Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh) cho biết: “Tôi rất muốn mua thực phẩm sạch nhưng ở chợ cóc, ai kiểm dịch hay không thì mình không biết. Mua ở siêu thị thì yên tâm hơn nhưng giá đắt, không phải ai cũng kham nổi mỗi ngày”.
Tương tự, ghi nhận của Phóng viên tại một số chợ dân sinh ở Hà Nội, mấy ngày trước lượng khách tìm đến mua thịt heo giảm mạnh do tâm lý của người tiêu dùng về vụ việc sáng ngày 30/6, một cơ sở giết mổ tại xã Khánh Hà, TP. Hà Nội có 45 con lợn sống có biểu hiện nhiễm dịch tả lợn châu Phi, cùng hơn 1 tấn thịt lợn đã giết mổ (1.050 kg) và 450 kg nội tạng không rõ nguồn gốc đang chuẩn bị đưa đi tiêu thụ. Vụ việc khiến nhiều người tiêu dùng rơi vào trạng thái hoang mang tột độ.
Chị Trần Thanh Thủy, chủ cửa hàng kinh doanh thịt lợn tại chợ Nhân Chính, Hà Nội bày tỏ: Vào giờ cao điểm sáng, khu vực bán thịt lợn vốn tấp nập giờ chỉ còn vài tiểu thương cắt thịt cầm chừng. Sạp hàng của chị Trần Thanh Thủy là một trong số hiếm hoi còn mở. “Mọi khi tôi lấy nửa con lợn bán hết trong buổi sáng, nhưng mấy ngày nay chỉ tiêu thụ được hơn chục ký ở phần đùi, ba chỉ. Từ khi có tin dịch, khách thưa hẳn, nhiều người vừa ghé đã quay đi. Giờ chỉ còn khách quen lâu năm mua ủng hộ", chị Thanh Thủy chia sẻ.
Tương tự, tại chợ Đình Thôn, chợ Mỹ Đình (Hà Nội) sáng 21/7, không khí mua bán tại các sạp thịt lợn trở nên trầm lắng. Ngồi sau quầy thịt, một tiểu thương bán thịt lợn hơn 10 năm nay thở dài: "Mấy ngày gần đây, khách thưa dần. Có hôm, thịt lấy về từ sáng mà đến trưa vẫn chưa bán hết một nửa. Người ta nghe nói có dịch nên dè chừng, không còn mạnh tay mua như trước nữa".
Chị này cũng cho biết, để giữ khách, chị phải cam kết thịt có nguồn gốc rõ ràng, được kiểm dịch đầy đủ. “Bán thịt mà cứ nơm nớp lo ế, rồi sợ khách nghi ngờ. Mình thì chẳng dám lấy hàng trôi nổi đâu, nhưng cũng chẳng biết khách có tin mình không nữa”, chị chia sẻ.
Hay tại chợ Nguyễn An Ninh (phường Hoàng Mai, Hà Nội), một vài sạp bên cạnh trống trơn, chủ hàng nghỉ không bán thịt lợn. Theo các tiểu thương, do dịch tả lợn châu Phi tái xuất hiện tại nhiều địa phương nên nguồn lợn bị ảnh hưởng, khiến nhiều lò mổ đóng cửa tạm thời hoặc giảm quy mô giết mổ. Tâm lý e ngại của người tiêu dùng cũng khiến việc buôn bán ế ẩm, một số người bán chủ động nghỉ vài ngày để "nghe ngóng tình hình".
Dưới góc độ người tiêu dùng, chị Loan (40 tuổi, phường Yên Hòa, Hà Nội) cho biết: “Trước đây, tôi cứ nghĩ chỉ cần thịt còn tươi là có thể yên tâm ăn được. Nhưng từ khi đọc tin về thịt lợn nhiễm dịch vẫn bị tuồn ra chợ, tôi thực sự lo. Giờ tôi chỉ dám mua ở siêu thị hoặc những cửa hàng có hóa đơn, có kiểm dịch, truy xuất được nguồn gốc rõ ràng. Có như thế mới dám nấu cho cả nhà ăn mà không lo lắng.”
Chị Lan Anh - một khách hàng đang chọn mua thịt nói: Gia đình chị tạm thời ngưng ăn thịt lợn vì lo ngại dịch bệnh. "Nhà tôi có trẻ nhỏ nên càng phải cẩn thận. Hiện tại, tôi chuyển sang dùng thịt gà, thịt bò, trứng... cho yên tâm, chờ khi tình hình ổn định mới ăn lại," chị chia sẻ.
Tuy nhiên, theo ghi nhận của PV ngày 22/7, trước khi bão số 3 ảnh hưởng đến Hà Nội, sức mua tại các chợ dân sinh trên địa bàn tăng mạnh so với ngày thường, đặc biệt là với các mặt hàng thiết yếu như rau xanh và thịt lợn. Theo chị Lâm, bán thịt tại một khu chợ ở xã Đại Thanh (Hà Nội) thì: "Từ sáng sớm tôi chủ động lấy thịt lợn nhiều hơn mọi hôm. Mọi ngày, tôi chỉ lấy thịt và sườn, nhưng nay lấy thêm lòng lợn, lưỡi về bán. Bắt đầu từ 6h sáng, đã có nhiều khách đến mua thịt. Khách cũng không mua quá nhiều, người ít 5 lạng, người nhiều 2 - 3 kg. Đông khách nên khoảng 9h30 sáng tôi gần như đã hết 3/4 hàng".
Thủ tướng Chính phủ ban hành công điện khẩn
Số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cả nước đã ghi nhận hơn 514 ổ dịch tại 28 tỉnh, thành phố, làm hơn 30.000 con heo bị mắc bệnh, chết và buộc phải tiêu hủy. Đáng lo ngại, hiện vẫn còn 248 ổ dịch chưa qua 21 ngày, cho thấy dịch bệnh đang tiếp tục diễn biến phức tạp, có nguy cơ bùng phát trên diện rộng. Dịch bệnh không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến sản xuất chăn nuôi mà còn đe dọa nguồn cung thực phẩm, tác động đến môi trường và đời sống người dân.
Trước thực trạng này, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã ký ban hành công điện số 109/CĐ-TTg yêu cầu các bộ, ngành, địa phương khẩn trương triển khai đồng bộ các giải pháp phòng, chống dịch. Trong đó, nhấn mạnh việc huy động lực lượng, nguồn lực hợp pháp để phát hiện sớm, xử lý dứt điểm các ổ dịch, không để dịch bùng phát. Lợn mắc bệnh, nghi mắc bệnh cần được tiêu hủy kịp thời theo quy định; các trường hợp vận chuyển, buôn bán lợn bệnh, vứt xác lợn gây lây lan dịch bệnh và ô nhiễm môi trường phải được xử lý nghiêm. 
Trước lo ngại của người dân về nguy cơ lây nhiễm sang người, Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế) khẳng định dịch tả heo châu Phi là bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do vi rút ASFV gây ra nhưng vi rút này chỉ lây giữa các loài heo, không lây sang người. Tuy nhiên vi rút này có thể tồn tại lâu dài trong môi trường, lây lan giữa các con heo qua các con đường như hô hấp và tiêu hóa. Con người có thể trở thành tác nhân phát tán vi rút gây dịch tả heo châu Phi nếu tiếp xúc với các nguồn nhiễm bệnh như chuồng trại, phương tiện vận chuyển hay thực phẩm chế biến từ heo nhiễm bệnh.
Ngoài ra các chuyên gia y tế cảnh báo rằng việc tiêu thụ thịt heo nhiễm bệnh, đặc biệt thịt từ heo chết hoặc không rõ nguồn gốc, vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ sức khỏe.
Về vấn đề này, bác sỹ Lê Văn Thiệu, Khoa nhiễm khuẩn tổng hợp, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương cho biết: Virus ASFV không gây bệnh cho người, tuy nhiên thịt heo bệnh thường là môi trường lý tưởng cho các vi sinh vật gây hại phát triển. "Khi người tiêu dùng ăn phải thịt heo nhiễm vi khuẩn như: Salmonella, E.coli hay Listeria, họ có thể bị ngộ độc thực phẩm với các biểu hiện như tiêu chảy, nôn mửa, sốt cao và đau bụng. Những trường hợp nặng, đặc biệt ở trẻ nhỏ, người cao tuổi và phụ nữ mang thai, có thể dẫn tới mất nước, rối loạn điện giải, thậm chí phải nhập viện", bác sỹ Thiệu nói.
Ngoài ra, bác sỹ Thiệu lưu ý: Thịt heo chết còn có thể chứa các ký sinh trùng như giun xoắn, sán dây. Nếu thịt không được nấu chín hoàn toàn, ký sinh trùng có thể xâm nhập vào cơ thể, gây tổn thương cơ, mắt hoặc hệ thần kinh trung ương. Đặc biệt, nguy hiểm là các loại độc tố sinh ra từ thịt ôi thiu như histamine, mycotoxin và endotoxin. Những độc tố này rất khó bị phá hủy kể cả khi nấu ở nhiệt độ cao, nếu tích tụ trong cơ thể có thể gây tổn thương gan, thận, suy giảm miễn dịch, thậm chí làm tăng nguy cơ ung thư.
Người tiêu dùng cần làm gì để tự bảo vệ?”
PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh - nguyên giảng viên Viện Công nghệ Thực phẩm (Đại học Bách khoa Hà Nội) cho biết: Người tiêu dùng có thể nhận biết thịt heo bị bệnh qua một số đặc điểm như: thịt heo bệnh thường có màu sắc tái nhợt hoặc bầm tím, bị chảy nước, có mùi hôi tanh. Trên bề mặt da có thể xuất hiện các nốt xuất huyết nhỏ, thớ thịt nhão và không đàn hồi. Khi luộc, nước thịt đục, không có lớp váng mỡ, mùi không thơm.
Ngược lại, thịt heo ngon và an toàn thường có màu đỏ hồng hoặc đỏ sẫm, phần mỡ trắng, chắc, không chảy nước và không có mùi lạ. Khi chạm tay vào thịt khô ráo, có độ đàn hồi tốt và không để lại dấu vết. Khi nấu chín nước thịt trong, có lớp váng mỡ nổi rõ trên bề mặt và mùi thơm đặc trưng.
Các chuyên gia khuyến cáo người dân nên mua thịt heo tại các cơ sở có uy tín, được kiểm dịch đầy đủ, tránh mua hàng trôi nổi ngoài chợ hoặc trên mạng:
- Chỉ mua thịt có dấu kiểm dịch thú y, rõ nguồn gốc, xuất xứ.
- Ưu tiên mua hàng tại siêu thị, cửa hàng thực phẩm uy tín thay vì chợ cóc, hàng rong.
- Nấu chín kỹ tất cả các loại thịt, tránh ăn tiết canh, nội tạng sống.
- Không mua thực phẩm giá rẻ bất thường, không rõ ngày giết mổ hoặc có mùi lạ, màu sắc bất thường.
- Phản ánh đến cơ quan chức năng khi nghi ngờ sản phẩm có dấu hiệu không an toàn.
Như vậy, dịch tả lợn Châu Phi không còn là vấn đề của riêng người chăn nuôi. Trong “cuộc chiến” chống thực phẩm bẩn, người tiêu dùng cần tỉnh táo và chủ động lựa chọn sản phẩm an toàn. Sức khỏe cộng đồng chỉ được bảo vệ khi tất cả các mắt xích trong chuỗi thực phẩm – từ người sản xuất, người bán đến người mua đều hành động một cách có trách nhiệm.
Minh An
