Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam Đỗ Hà Nam cho biết, Philippines hiện chiếm tới 40 – 45% kim ngạch xuất khẩu gạo hàng năm của Việt Nam. Quyết định tạm ngừng nhập khẩu của nước này không chỉ làm đình trệ hàng loạt hợp đồng đã ký kết mà còn khiến tồn kho tăng cao, tạo áp lực lớn lên dòng tiền của doanh nghiệp và trực tiếp ảnh hưởng đến thu nhập của nông dân.
Theo ghi nhận, nhiều hợp đồng ký trong tháng Tám chưa kịp giao hàng sẽ phải hoãn ít nhất hai tháng. Đáng chú ý, từ ngày 1/7, gạo xuất khẩu đã phải chịu thêm thuế VAT 5% theo quy định mới, khiến gánh nặng vốn lưu động càng trở nên nặng nề. Trong bối cảnh đó, Hiệp hội Lương thực Việt Nam kiến nghị Nhà nước sớm triển khai gói tín dụng ưu đãi lãi suất thấp, gia hạn nợ và tạo điều kiện cho doanh nghiệp trữ hàng chờ xuất khẩu khi lệnh cấm kết thúc, tránh tình trạng bán tháo.
Hiệp hội cũng đã gửi văn bản đề nghị Bộ Công Thương làm việc với Bộ Nông nghiệp Philippines để làm rõ chủng loại gạo bị áp dụng lệnh tạm dừng, căn cứ vào Biên bản ghi nhớ hợp tác thương mại gạo song phương ký ngày 30/1/2024 và còn hiệu lực tới 31/12/2028, qua đó duy trì một phần xuất khẩu trong thời gian hạn chế.
Quyết định tạm ngừng nhập khẩu của Philippines được Tổng thống phê duyệt nhằm bảo vệ ngành lúa gạo nội địa trước áp lực giá giảm sâu. Trong tháng 7/2025, giá gạo tại thị trường này đã giảm gần 16% so với cùng kỳ năm ngoái do mức thuế nhập khẩu thấp khiến lượng gạo ngoại tăng mạnh, gây khó cho nông dân trong nước.
Thông tin về lệnh tạm dừng ngay lập tức tác động đến thị trường gạo Châu Á. Các nhà nhập khẩu Philippines đã tranh thủ mua mạnh trong tháng 8 để dự trữ, kéo giá gạo Việt Nam tăng vọt. Hiện giá gạo 5% tấm đạt 391 USD/tấn – cao nhất khu vực, vượt Ấn Độ 11 USD và cao hơn cả Thái Lan, Pakistan. Gạo thơm cũng tăng 10 – 15 USD/tấn, lên mức 505 – 510 USD/tấn và dự báo sẽ còn nhích thêm trong ngắn hạn.
Tuy vậy, giới chuyên môn nhận định tác động dài hạn có thể tiêu cực đối với thị trường gạo Việt Nam. Một thương nhân tại TP. HCM cho rằng, đây không phải tín hiệu tốt vì Philippines là khách hàng lớn nhất, song áp lực trước mắt không quá lớn do vụ Hè Thu đã gần như tiêu thụ hết, còn vụ Thu Đông chủ yếu là gạo đặc sản phục vụ thị trường trong nước. Hơn nữa, chính sách nhập khẩu của Philippines thường xuyên thay đổi và doanh nghiệp Việt đã quen với việc ứng phó. Về bản chất, Philippines vẫn thiếu gạo và buộc phải nhập khẩu số lượng lớn để đảm bảo an ninh lương thực, chỉ tạm giảm mua trong mùa thu hoạch nhằm bảo vệ nông dân nội địa.
Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, 7 tháng đầu năm 2025, Philippines vẫn là thị trường tiêu thụ gạo lớn nhất của Việt Nam, chiếm 42,6% thị phần. Tuy nhiên, giá trị xuất khẩu sang thị trường này giảm 13,5% so với cùng kỳ năm trước, trong khi nhiều thị trường khác ghi nhận mức tăng mạnh như Ghana tăng 53,5%, Bờ Biển Ngà tăng 96,6% và Bangladesh tăng tới 188,2 lần. Diễn biến này cho thấy doanh nghiệp Việt đang đẩy mạnh đa dạng hóa thị trường và sản phẩm xuất khẩu, giảm dần phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống để hạn chế rủi ro từ biến động chính sách.
Phương Thảo (t/h)
