Phòng chống buôn lậu thuốc lá: Nhiều thách thức đặt ra

Trong khuôn khổ Tọa đàm, đại diện một số bộ ngành, cơ quan quản lý cùng các tổ chức liên quan đã nhìn nhận thực trạng buôn lậu thuốc lá nói chung và thuốc lá mới nói riêng vẫn không ngừng gia tăng. Việc thắt chặt pháp lý, để ngăn ngừa hàng lậu cần cân nhắc đến tác động đa chiều, để hài hoà các khía cạnh liên quan, đảm bảo việc thực thi hiệu quả mục tiêu.

Theo Trung tá Nguyễn Minh Tiến, Phòng Cảnh sát Kinh tế, Công an Hà Nội, tội phạm buôn lậu thuốc lá mới thông qua đường biên giới trên biển và đường bộ ngày càng tinh vi, bất chấp lệnh cấm, do lợi nhuận từ hoạt động này cao gấp nhiều lần so với nhập khẩu và kinh doanh truyền thống. Phần lớn các giao dịch diễn ra trên nền tảng trực tuyến, đặc biệt là trong các hội nhóm kín, gây khó khăn cho cơ quan chức năng trong công tác phát hiện và xử lý. Đồng thời, các phương thức vận chuyển thuốc lá lậu cũng trở nên tinh vi, lợi dụng dịch vụ chuyển phát nhanh trên toàn quốc, để đưa sản phẩm đến tay người tiêu dùng một cách nhanh chóng và khó kiểm soát hơn.

Góp ý kiến về về những thách thức gặp phải khi áp dụng Nghị quyết 173/2024/QH15, ông Phùng Danh Tuyến, Phó trưởng Phòng Tổng hợp nghiệp vụ, Chi cục Quản lý thị trường Hà Nội cho biết,  việc chưa hoàn thiện hành lang pháp lý và ban hành văn bản hướng dẫn về các sản phẩm thuốc lá khiến các cơ quan thực thi thiếu sự thống nhất trong xử lý vi phạm; việc kiểm soát hành vi sử dụng và xử lý vi phạm đối với các đối tượng đặc biệt, chẳng hạn như khách du lịch nước ngoài, vẫn chưa có quy định rõ ràng.

Đồng thời, tình trạng buôn bán thuốc lá lậu ngày càng tinh vi với các hình thức như giao dịch trong các hội nhóm kín, giao hàng trực tiếp, sử dụng từ lóng để quảng cáo, khiến công tác quản lý trên mạng xã hội và sàn thương mại điện tử trở nên phức tạp. Cùng với đó, việc triển khai quản lý toàn diện đòi hỏi sự phối hợp giữa nhiều cơ quan trong công tác thu giữ và tiêu hủy sản phẩm nhập lậu, đặt ra bài toán về phân bổ nguồn lực và ngân sách Nhà nước.

Chia sẻ về vấn đề này, ông Nguyễn Đức Lê, đại diện Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước đánh giá, tình trạng buôn lậu và vận chuyển trái phép thuốc lá qua biên giới đường bộ, đường biển đang diễn biến phức tạp, đặc biệt đối với các sản phẩm thuốc lá mới. Năm 2024, lực lượng chức năng đã thu giữ 240.000 sản phẩm thuốc lá điện tử và 200,000 bao thuốc lá điếu truyền thống.

Điều đố cho thấy, tỷ trọng thuốc lá mới nhập lậu ngày càng chiếm phần lớn và có xu hướng gia tăng. Do đó, việc xác định nguyên nhân cốt lõi, từ cơ chế chính sách, công tác quản lý hay nhận thức của người dân, trở thành điều kiện cấp thiết, để định hướng chiến lược phòng chống buôn lậu thuốc lá hiệu quả hơn trong giai đoạn tiếp theo.

Phó chi Cục trưởng Chi cục Điều tra chống buôn lậu, Cục Hải quan, ông Phan Quốc Đông chia sẻ, hiện chưa được thống nhất hướng xử lý đối với 214 triệu sản phẩm liên quan đến linh kiện thành phẩm thuốc lá mới để xuất khẩu. Điều này cho thấy việc thực thi lệnh cấm không chỉ tác động đến các cá nhân mà tác động tới doanh nghiệp, môi trường đầu tư, chuỗi cung ứng.

Do đó, cần có giải pháp tháo gỡ cùng với lộ trình xử lý rõ ràng đối với lượng hàng tồn rất lớn này cũng như đảm bảo quyền lợi của các nhà đầu tư. Đối với những doanh nghiệp đã nhập nguyên liệu sản xuất theo các hợp đồng ký kết nên được tiếp tục hoạt động trong một khoảng thời gian nhất định theo cơ chế chuyển tiếp và dưới sự kiểm soát chặt chẽ. 

Tại Tọa đàm, ông Nguyễn Chí Nhân, Tổng Thư ký Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam (VTA) cho biết, thuốc lá mới được nhiều quốc gia phát triển cho phép sử dụng và đang là một xu thế nên việc phòng chống buôn lậu gặp nhiều khó khăn. Hiện nay, 100% các doanh nghiệp thuốc lá tại Việt Nam đều có vốn Nhà nước.

Về ảnh hưởng của việc thay đổi chính sách với các doanh nghiệp trong ngành, ông Nguyễn Chí Nhân cho biết, trước năm 2025, Công ty thuốc lá Thăng Long – đơn vị thành viên của Tổng Công ty Thuốc lá Việt Nam (Vinataba) đã ký kết hợp tác với một đối tác nước ngoài về việc sản xuất linh kiện và thiết bị thuốc lá nung nóng, để phục vụ cho mục đích xuất khẩu và đã thông qua phê duyệt của Bộ Công Thương. Hiện toàn bộ máy móc, thiết bị, nhà xưởng, nguyên liệu, trị giá khoảng 17 triệu Euro đã được chuyển về và lắp đặt tại Việt Nam. 

Theo Tiến sỹ Nguyễn Quốc Việt, Phó Viện trưởng, Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR), cần phải có một lộ trình, đồng bộ hóa các cơ chế chính sách và đánh giá tác động toàn diện với các chủ thể liên quan trước khi ban hành chính sách. Các nhà đầu tư nước ngoài thường quan ngại về rào cản thuế quan, rào cản thương mại khi tham gia vào thị trường sản xuất.

Song hiện vấn đề quan ngại nhất là rủi ro trong quá trình đầu tư, cụ thể là những thay đổi đột ngột của chính sách. Nếu chúng ta không tính trước các rủi ro này cho các nhà đầu tư thì ảnh hưởng rất lớn, khiến cho các nhà đầu tư lưỡng lự, thậm chí mất đi nguồn vốn tín dụng, cần phải bảo bộ các nhà đầu tư và có giải pháp cho vấn đề này.

Tại Tọa đàm, các đại biểu cũng đồng thuận còn nhiều điểm nghẽn trong việc thực thi Nghị quyết 173/2024/QH15 về cấm thuốc lá mới, trong đó bao gồm cả vấn đề khó khăn khi nhận diện sản phẩm trong công tác phòng chống buôn lậu và xử lý hành vi vi phạm.

Do đó, cần thận trọng cân nhắc khi ban hành các quy định, hướng dẫn trên cơ sở đánh giá toàn diện tác động của tất cả các chủ thể liên quan để nhằm triển khai hợp lý, hoàn chỉnh, hiệu quả trong thực tiễn, đặc biệt đối với các doanh nghiệp FDI đang chịu tác động trực tiếp hiện nay.

Nguyễn Kiên (lược ghi)