Nghị định 24/2012/NĐ-CP về quản lý hoạt động kinh doanh vàng được ban hành cách đây 13 năm đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong chính sách quản lý thị trường vàng của Việt Nam. Với mục tiêu chính là chống “vàng hóa”, đưa vàng trở lại đúng bản chất là một loại hàng hóa, không còn là phương tiện thanh toán hay đối tượng đầu cơ gây bất ổn vĩ mô, Nghị định đã phát huy hiệu quả trong nhiều năm đầu thực thi.
Tuy nhiên, bối cảnh kinh tế thế giới và trong nước đã thay đổi, đặc biệt là sự biến động mạnh của giá vàng quốc tế và sự xuất hiện liên tiếp của các vụ án buôn lậu vàng quy mô lớn gần đây, cho thấy mô hình quản lý hiện tại đã và đang bộc lộ những hạn chế. Đã đến lúc phải nhìn thẳng vào thực tế: Việc quản lý vàng sau Nghị định 24 cần những điều chỉnh căn cơ, không chỉ để bình ổn thị trường nhất thời, mà quan trọng hơn, là để triệt tiêu tận gốc động lực của hoạt động buôn lậu, bảo vệ sự lành mạnh và an ninh của nền kinh tế.
Chênh lệch giá – miềng mồi ngon cho buôn lậu vàng
Mức chênh lệch giá vàng SJC và giá vàng thế giới không chỉ là một con số thể hiện sự méo mó của thị trường, mà nó chính là nguồn cơn trực tiếp, tạo ra “siêu lợi nhuận” cho hoạt động buôn lậu. Đây là hệ quả rõ ràng nhất của việc cơ chế quản lý vàng theo Nghị định 24 hiện tại chưa được điều chỉnh kịp thời để phù hợp với diễn biến mới của thị trường.
Theo ghi nhận, sáng 4/5/2025, giá vàng trong nước đang được niêm yết ở mức 121,3 triệu đồng/lượng, cao hơn giá vàng thế giới quy đổi khoảng 18 triệu đồng/lượng. Như vậy, chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới lại quay về mức cao kỷ lục như trước thời điểm Ngân hàng Nhà nước tung ra các giải pháp can thiệp thị trường vàng (trong đó có giải pháp đấu thầu vàng, bán vàng cho nhóm ngân hàng big 4 để các ngân hàng này bán trực tiếp cho người dân…).
Ngân hàng Nhà nước đã thực hiện cung vàng miếng ra thị trường thông qua đấu thầu bán vàng miếng và bán vàng miếng trực tiếp, giúp thu hẹp đáng kể chênh lệch giữa giá vàng miếng SJC trong nước và giá vàng thế giới; đồng thời, Ngân hàng Nhà nước đã phối hợp các bộ, ngành chức năng thanh tra hoạt động kinh doanh vàng của một số đơn vị, doanh nghiệp để từng bước chấn chỉnh hoạt động này. Ngân hàng Nhà nước đã chuyển thông tin về kết quả thanh tra có liên quan đến cơ quan có thẩm quyền để xác minh, điều tra, xử lý theo quy định và hiện đang hoàn thiện kết luận thanh tra.
Kết quả, đến cuối năm 2024, chênh lệch giá vàng miếng SJC trong nước và giá thế giới đã được kiểm soát và duy trì ở biên độ phù hợp, từ mức chênh lệch khoảng 25% tại thời điểm cao nhất xuống còn khoảng 3-5 triệu đồng/lượng (tương đương khoảng 5-7%). Tuy nhiên, những tháng đầu năm 2025, giá vàng thế giới liên tục phá vỡ mức kỉ lục trước đó.
Theo chuyên gia tài chính – ngân hàng TS Nguyễn Trí Hiếu, trong bối cảnh giá vàng biến động mạnh, chênh lệch giá vàng trong nước và giá vàng thế giới ở mức quá cao như hiện tại có thể gây ra rất nhiều hệ lụy khó lường. Điển hình là gia tăng buôn lậu vàng, gây “chảy máu” ngoại tệ; gia tăng lừa đảo, nạn vàng giả…
Hiện nay, mức chênh lệch giữa giá vàng thế giới và trong nước tăng cao một phần do nguồn cung vàng miếng SJC bị hạn chế và không linh hoạt. Dưới quy định của Nghị định 24, việc Ngân hàng Nhà nước cho phép Công ty SJC gia công vàng miếng mới dựa trên nguồn vàng nguyên liệu là rất hạn chế và hoạt động nhập khẩu vàng nguyên liệu chính thức gần như bị “đóng băng”. Điều này tạo ra sự khan hiếm giả tạo đối với vàng miếng SJC, loại vàng được người dân ưa chuộng để tích trữ và có tính thanh khoản cao nhất trên thị trường nội địa.
Khi nguồn cung chính thức bị “bóp nghẹt” trong khi nhu cầu, đặc biệt là nhu cầu tích trữ khi thấy giá tăng vẫn tồn tại, giá vàng SJC buộc phải tăng vọt để cân bằng cung cầu trên thị trường. Mức giá cao đó không phản ánh giá trị thực của vàng theo thị trường quốc tế, mà chủ yếu phản ánh sự khan hiếm mang tính chính sách.
Thực tế này cho thấy, chính sách quản lý vàng hiện tại, dù đã có những thành công trong quá khứ, nhưng với sự cứng nhắc về nguồn cung vàng miếng SJC, đã vô tình tạo ra một “lỗ hổng” khổng lồ về giá, biến nó thành “miếng mồi ngon” béo bở, trực tiếp kích thích và nuôi dưỡng hoạt động buôn lậu vàng. Các vụ án buôn lậu bị triệt phá gần đây chỉ là hệ quả tất yếu tình trạng này.
Sẽ sửa Nghị định 24/2012/NĐ-CP theo trình tự rút gọn
Không thể phủ nhận qua 13 năm thực hiện, Nghị định 24 đã hoàn thành “sứ mệnh”, hỗ trợ rất lớn cho sự ổn định, an toàn của nền tài chính quốc gia. Tuy nhiên, với những bất cập trên thị trường vàng vừa qua, đòi hỏi phải có cách thức mới trong điều hành.
Theo ông Huỳnh Trung Khánh, cố vấn cấp cao Hội đồng Vàng thế giới tại Singapore, Indonesia, Thái Lan và Việt Nam, giá vàng SJC tăng “nóng” thời gian qua là do tâm lý thị trường trong nước khiến giá bị đẩy lên.
“Ngân hàng Nhà nước nên cân nhắc đưa ra lượng vàng đấu thầu nhiều hơn một chút, tất nhiên phải tính toán bài toán kiểm soát tỷ giá và nhập khẩu vàng, tức là chỉ nhập khẩu một lượng vàng vừa phải mà không tác động lên tỷ giá; đồng thời sửa Nghị định 24, trong đó xóa bỏ độc quyền vàng miếng SJC, cho phép một số doanh nghiệp uy tín nhập khẩu một lượng vàng nguyên liệu vừa phải... Như vậy, thị trường vàng mới ổn định, giá vàng SJC không bị tâm lý thị trường mà bị đẩy lên mức cao”, ông Huỳnh Trung Khánh kiến nghị.
Đồng quan điểm, theo TS Nguyễn Trí Hiếu, khi sửa Nghị định 24 theo hướng không nhất thiết phải độc quyền Nhà nước về một thương hiệu vàng. Bảo vệ quyền lợi của người dân thông qua bảo đảm tính minh bạch, cạnh tranh, tránh hiện tượng độc quyền kinh doanh vàng hoặc lợi dụng vị thế để thao túng, thống lĩnh thị trường.
Ngoài ra, kiểm soát hoạt động nhập khẩu vàng, tránh ảnh hưởng tiêu cực đến cán thân thương mại và tỷ giá hối đoái. Cho phép một số nhà kinh doanh vàng nhập khẩu để thị trường trong nước liên thông với thế giới; đồng thời kiểm soát việc mua vàng của họ bằng quota trong một năm. Nếu có nhiều nguồn cung, không loại vàng miếng nào được Nhà nước bảo hộ, các loại vàng được cạnh tranh sòng phẳng, người dân có nhiều loại vàng để chọn lựa, giá vàng sẽ ổn định vì không còn tình trạng khan hiếm do độc quyền.
Liên quan đến sửa đổi Nghị định 24, ngày 15/2, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã ra Chỉ thị 06 yêu cầu Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chủ trì, phối hợp với các cơ quan, địa phương giám sát chặt chẽ, triển khai các giải pháp ổn định thị trường vàng; khẩn trương tổng kết, nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung Nghị định số 24/2012/NĐ-CP ngày 3/4/2012 về quản lý hoạt động kinh doanh vàng, trình Chính phủ trong quý II năm 2025.
Ngay sau đó, Phó Thủ tướng Lê Minh Khái cũng có văn bản chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước nhanh chóng tổng kết Nghị định 24, báo cáo kết quả thanh tra thị trường vàng trong tháng 2, không để giá vàng trong nước chênh lệch quá cao so giá vàng thế giới.
Mặc dù giá vàng trong nước tăng cao, song Ngân hàng Nhà nước khẳng định, những biến động này trước mắt chưa ảnh hưởng tới việc điều hành chính sách tiền tệ và ổn định kinh tế vĩ mô. Ngân hàng Nhà nước sẽ tiếp tục theo dõi sát diễn biến thị trường vàng trong nước và quốc tế, phối hợp với các cơ quan hữu quan để tăng cường công tác quản lý và có biện pháp ổn định thị trường vàng theo thẩm quyền.
Về thị trường vàng thời gian tới, Ngân hàng Nhà nước nhận định vẫn thực sự ổn định bền vững, vẫn chịu tác động bởi yếu tố tâm lý, kỳ vọng, tiềm ẩn rủi ro tác động đến thị trường tiền tệ, ngoại hối.
Ngân hàng Nhà nước cho rằng, bên cạnh các giải pháp từ phía Ngân hàng Nhà nước, để ổn định thị trường vàng một cách bền vững cần có sự vào cuộc đồng bộ của các bộ, ngành, địa phương theo chỉ đạo của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ.
Định hướng của Ngân hàng Nhà nước thời gian tới là sẽ tiếp tục làm tốt công tác truyền thông để kịp thời cung cấp các thông tin về chủ trương, giải pháp, chính sách quản lý thị trường vàng, ổn định tâm lý thị trường.
Khẩn trương xây dựng Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 24/2012/NĐ-CP theo trình tự, thủ tục rút gọn.
Đồng thời, phối hợp với các bộ, ngành liên quan (Bộ Công an, Bộ Công thương, Bộ Tài chính…) để tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra hoạt động của các doanh nghiệp kinh doanh vàng, các cửa hàng, đại lý phân phối và mua bán vàng miếng và các chủ thể khác tham gia thị trường. Kịp thời phát hiện những sơ hở, bất cập, vi phạm để xử lý nghiêm theo thẩm quyền và báo cáo các cấp có thẩm quyền các biện pháp xử lý phù hợp.
Hơn một thập kỷ sau khi ra đời, Nghị định 24 đã hoàn thành sứ mệnh chống “vàng hóa” ở giai đoạn đầu. Tuy nhiên, những bất cập hiện tại, đặc biệt là trong cơ chế quản lý nguồn cung vàng miếng SJC, đã tạo ra mức chênh lệch giá “khủng”
và trở thành “lỗ hổng” chính sách nuôi dưỡng vấn nạn buôn lậu vàng, gây ra những hệ lụy nghiêm trọng cho nền kinh tế. Đã đến lúc cần nhìn nhận thẳng thắn và thực hiện những điều chỉnh căn cơ đối với chính sách quản lý vàng.
Việc tăng cường nguồn cung chính thức ra thị trường, xem xét lại quy định về độc quyền sản xuất vàng miếng, đa dạng hóa các kênh đầu tư vàng và nâng cao hiệu quả phối hợp liên ngành trong phòng chống buôn lậu là những giải pháp then chốt. Chỉ khi bịt kín được những kẽ hở chính sách, triệt tiêu động lực siêu lợi nhuận từ chênh lệch giá, chúng ta mới có thể hy vọng chặn đứng được tình trạng buôn lậu vàng, hướng tới một thị trường vàng minh bạch, ổn định, góp phần vào sự phát triển bền vững và an ninh tài chính quốc gia.
Ngọc Linh
