Tại Việt Nam, vàng không chỉ là một dạng tài sản mà còn là biểu tượng của sự an toàn, đặc biệt trong thời kỳ biến động. Vai trò của vàng trong hệ thống tài chính quốc gia không chỉ xuất phát từ giá trị vật chất mà còn bởi sự tác động của các yếu tố kinh tế, chính trị. Điều này tạo nên bức tranh đa chiều cho thị trường vàng, đòi hỏi không chỉ hiểu rõ những thách thức mà còn cần các giải pháp hiệu quả để duy trì sự ổn định lâu dài.
Những yếu tố tạo sức ép lên thị trường vàng
Với vai trò bảo vệ tài sản, vàng là sự lựa chọn an toàn của nhiều người dân và nhà đầu tư. Tuy nhiên, có một số yếu tố chính đang tạo sức ép lên thị trường vàng trong nước bao gồm:
Xu hướng thay đổi trong các kênh đầu tư khác.
Sự chuyển dịch trong các kênh đầu tư đã khiến vai trò của vàng ngày càng được chú ý:
Lãi suất ngân hàng: Mức lãi suất duy trì ở mức thấp trong thời gian dài đã khiến việc gửi tiết kiệm ngân hàng kém hấp dẫn. Lợi nhuận từ lãi suất thấp không đáp ứng được kỳ vọng, dẫn đến việc người dân tìm kiếm các kênh đầu tư khác, với vàng là một lựa chọn được ưu tiên nhờ vào sự ổn định và giá trị bảo toàn.
Chứng khoán: Hiện tại, thị trường chứng khoán Việt Nam vẫn chưa có nhiều dấu hiệu bứt phá và phải chờ đợi nâng hạng vào năm 2025. Sự rút lui của dòng vốn ngoại cùng với yêu cầu kiến thức chuyên môn trong đầu tư chứng khoán khiến thị trường này trở nên phức tạp, không phù hợp với số đông người dân. Điều này càng củng cố thêm vị trí của vàng như một kênh đầu tư dễ hiểu và ít rủi ro hơn.
Bất động sản: Phân khúc cao cấp chiếm lĩnh thị trường bất động sản tại Việt Nam, khiến giá trị bất động sản trở nên vượt xa khả năng của phần lớn người dân. Với những người tìm kiếm kênh đầu tư bảo toàn giá trị, việc tham gia vào thị trường này trở nên không khả thi, từ đó vàng nổi lên như một lựa chọn khả dĩ và dễ tiếp cận hơn.
Nguồn cung vàng nhập khẩu
Vì Việt Nam không tự sản xuất vàng, nguồn cung trong nước phụ thuộc hoàn toàn vào nhập khẩu từ thị trường quốc tế. Sự phụ thuộc này khiến giá vàng trong nước dễ bị ảnh hưởng bởi những biến động quốc tế.
Để kiểm soát thị trường nội địa, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) duy trì chính sách kiểm soát chặt chẽ nhập khẩu vàng, nhưng đôi khi điều này lại làm giảm tính linh hoạt của thị trường vàng trong những giai đoạn nhu cầu gia tăng.
Những rủi ro trong hoạt động kinh doanh và trái phiếu doanh nghiệp
Các rủi ro phát sinh từ trái phiếu doanh nghiệp và hoạt động sản xuất kinh doanh đang tạo nên sức ép lớn. Những vấn đề này đã làm nhiều nhà đầu tư cá nhân chịu tổn thất, khiến niềm tin vào trái phiếu giảm sút nghiêm trọng. Khi đối mặt với các rủi ro gia tăng, vàng xuất hiện như một “lá chắn” đáng tin cậy giúp bảo toàn tài sản, tránh xa sự bất ổn.
Các thách thức chính thị trường vàng Việt Nam phải đối mặt
Trước tình hình hiện nay, thị trường vàng Việt Nam không chỉ chịu áp lực từ các yếu tố bên trong mà còn từ những biến động quốc tế. Dưới đây là một số thách thức chính:
Biến động từ thị trường quốc tế: Giá vàng toàn cầu luôn bị tác động bởi các yếu tố quốc tế như:
Chính sách tiền tệ và tỷ giá: Các ngân hàng trung ương lớn như Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed), Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) và Ngân hàng Trung ương Anh (BoE) đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh lãi suất và tỷ giá, gây tác động lớn lên giá vàng. Gần đây, các ngân hàng này liên tục hạ lãi suất để hỗ trợ nền kinh tế, từ đó làm cho vàng trở thành một nơi trú ẩn an toàn hơn. Khi lãi suất giảm, chi phí cơ hội nắm giữ vàng giảm, khiến vàng trở nên hấp dẫn và nhu cầu tăng lên.
Biến động chính trị: Những căng thẳng thương mại và các xung đột chính trị như Mỹ - Trung, Nga - Ukraine hay những biến động tại các khu vực bất ổn khác đều khiến nhà đầu tư tìm đến vàng để đảm bảo tài sản. Các yếu tố địa chính trị phức tạp này không chỉ khiến giá vàng tăng mà còn gây khó khăn cho người dân khi muốn đầu tư vào vàng trong nước.
Lạm phát: Khi lạm phát gia tăng, vàng thường được ưa chuộng vì khả năng bảo vệ giá trị tài sản khỏi sự mất giá của tiền tệ. Lạm phát tại các nền kinh tế lớn như Mỹ và châu Âu ảnh hưởng mạnh mẽ đến nhu cầu vàng trên toàn thế giới, dẫn đến việc giá vàng trong nước cũng chịu ảnh hưởng theo.
Hạn chế trong nguồn cung vàng nhập khẩu
Việc nhập khẩu vàng của Việt Nam được kiểm soát chặt chẽ bởi NHNN để giữ sự ổn định cho thị trường. Tuy nhiên, điều này có thể khiến thị trường rơi vào tình trạng khan hiếm trong một số thời điểm khi nhu cầu tăng đột ngột. Mặt khác, một số ngân hàng thương mại chỉ cung cấp dịch vụ bán vàng, không thực hiện mua lại từ người dân, khiến cho thanh khoản giảm và giao dịch gặp khó khăn.
Vấn đề buôn lậu vàng
Chênh lệch giữa giá vàng trong nước và quốc tế đã tạo ra cơ hội cho hoạt động buôn lậu vàng. Điều này không chỉ làm thất thu ngân sách nhà nước mà còn ảnh hưởng lớn đến sự ổn định của thị trường, khiến cho giá vàng trong nước trở nên khó kiểm soát.
Giải pháp nào ổn định thị trường vàng?
Để duy trì sự ổn định của thị trường vàng tại Việt Nam, cần có những giải pháp phù hợp trong ngắn hạn và dài hạn nhằm đáp ứng nhu cầu của người dân, giảm thiểu rủi ro từ biến động quốc tế và tăng tính bền vững cho thị trường.
Giải pháp ngắn hạn
Tăng cung vàng và điều chỉnh chính sách giao dịch
NHNN nên xem xét tăng nguồn cung vàng qua nhập khẩu khi thị trường có nhu cầu cao. Cùng với đó, thiết lập các điểm thu mua vàng từ người dân sẽ giúp cải thiện thanh khoản, đảm bảo rằng người dân có thể giao dịch dễ dàng và linh hoạt hơn.
Tăng cường giám sát để kiểm soát buôn lậu vàng
NHNN cần phối hợp với các cơ quan an ninh và hải quan để kiểm tra, giám sát chặt chẽ các hoạt động qua cửa khẩu, sử dụng công nghệ cao để phát hiện sớm các hành vi buôn lậu. Việc kiểm soát tốt hơn sẽ giúp giữ vững sự ổn định của thị trường và giảm thiểu tác động tiêu cực từ các hoạt động trái phép.
Triển khai hoá đơn điện tử và tăng cường minh bạch trong giao dịch
Áp dụng hóa đơn điện tử sẽ giúp quản lý giao dịch vàng minh bạch hơn, đồng thời hỗ trợ người dân lưu trữ thông tin dễ dàng, tránh rủi ro mất hóa đơn giấy. Hệ thống này cũng giúp NHNN dễ dàng giám sát các biến động trên thị trường và phát hiện sớm các giao dịch bất thường.
Giải pháp dài hạn
Ứng dụng AI trong quản lý và dự báo thị trường vàng
AI có thể hỗ trợ NHNN trong việc phân tích dữ liệu, dự báo biến động giá và điều chỉnh nguồn cung phù hợp. Việc ứng dụng AI sẽ giúp nhận diện các xu hướng và phát hiện những bất thường trong giao dịch, tăng cường tính ổn định và hiệu quả của thị trường vàng.
Đưa giáo dục tài chính vào các cấp học phổ thông
Việc giáo dục tài chính từ sớm giúp người dân hiểu biết về cách quản lý tài sản và đầu tư, hạn chế sự phụ thuộc vào vàng. Khi có kiến thức tài chính, người dân sẽ tự tin hơn khi tham gia vào các kênh đầu tư khác ngoài vàng, từ đó thúc đẩy sự phát triển đa dạng của thị trường.
Phát triển các kênh đầu tư để giảm sức ép lên thị trường vàng
NHNN cần thúc đẩy sự phát triển của các kênh đầu tư khác như trái phiếu, chứng khoán và bất động sản bình dân. Khi các kênh đầu tư này trở nên hấp dẫn hơn, người dân sẽ có nhiều lựa chọn đầu tư hơn, giảm thiểu sự phụ thuộc vào vàng.
Đẩy mạnh truyền thông nhằm thay đổi thói quen tích trữ vàng của người dân
Tích trữ vàng đã ăn sâu vào tâm lý của nhiều thế hệ người Việt. Để thay đổi thói quen này, cần có các chương trình truyền thông lâu dài nhằm giúp người dân nhận thức rõ về các kênh đầu tư khác. Chiến dịch truyền thông hiệu quả sẽ giúp người dân hiểu rằng họ còn có nhiều lựa chọn đầu tư an toàn và sinh lợi, từ đó thay đổi dần hành vi tiêu dùng theo hướng đa dạng và bền vững.
Tham khảo kinh nghiệm quản lý thị trường vàng từ các quốc gia phát triển
Việt Nam có thể tham khảo từ các quốc gia phát triển trong việc áp dụng công nghệ hiện đại vào quản lý thị trường vàng, sử dụng hệ thống giám sát giao dịch và hóa đơn điện tử. Việc áp dụng các biện pháp quản lý tiên tiến sẽ giúp thị trường vàng Việt Nam ngày càng minh bạch, đáng tin cậy và vững mạnh hơn.
Việc ổn định và phát triển bền vững thị trường vàng tại Việt Nam không chỉ đòi hỏi các biện pháp điều chỉnh ngắn hạn mà còn cần có chiến lược dài hạn rõ ràng và hiệu quả. Thực hiện đồng bộ các giải pháp từ quản lý nguồn cung đến truyền thông giáo dục tài chính và cải cách công nghệ sẽ giúp thị trường vàng hoạt động ổn định, giảm sự phụ thuộc vào tích trữ vàng truyền thống. Khi các kênh đầu tư khác trở nên đa dạng và bền vững, nền kinh tế Việt Nam sẽ có thêm động lực tăng trưởng mạnh mẽ, mang lại sự cân bằng cho hệ thống tài chính và xây dựng nền kinh tế ổn định, vững chắc hơn trong tương lai.
Nguyễn Quang Huy
CEO Khoa Tài chính - Ngân hàng trường Đại học Nguyễn Trãi
