Chưa phát huy hiệu quả do thiếu chế tài đủ mạnh
Đến cuối 2024, cả nước có khoảng 3,6 triệu hộ, cá nhân kinh doanh, trong đó số đang hoạt động ổn định (hộ khoán và kê khai) là 2,2 triệu. Song hàng năm, tỷ lệ chuyển đổi lên doanh nghiệp rất nhỏ. Chẳng hạn, 6 tháng đầu năm nay, chỉ có khoảng 1.474 hộ chuyển đổi, chiếm tỷ lệ 0,04%.
Nguyên nhân, theo Đề án chuyển đổi mô hình và phương pháp quản lý thuế với hộ kinh doanh, Cục thuế (Bộ Tài chính), do sự khác biệt đáng kể trong chính sách thuế giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp. Cụ thể, dù doanh thu và quy mô tương đương, song hộ kinh doanh thường chỉ nộp thuế khoán ở mức thấp, không phải thực hiện nhiều nghĩa vụ hành chính khác.
“Cơ chế thuế khoán tạo thuận lợi trong giai đoạn đầu nhưng lại vô hình trung khuyến khích tâm lý "không muốn lớn" để được khoán thuế ít”, cơ quan thuế nêu.
Ngược lại, doanh nghiệp phải chịu thuế suất cao hơn nếu có lãi và tuân thủ nhiều quy định như kế toán, bảo hiểm, báo cáo tài chính. Chi phí tuân thủ pháp luật khi chuyển đổi lên mô hình doanh nghiệp vì vậy được đánh giá là cao, trong khi lợi ích chuyển đổi chưa đủ hấp dẫn.
Ngoài ra, cơ quan thuế cũng thừa nhận một số quy định còn phân biệt đối xử giữa các loại hình kinh doanh mà chưa dựa vào bản chất, tính chất và quy mô nên chưa tạo sân chơi bình đẳng. Ví dụ, quy định hộ kinh doanh trên 10 lao động phải chuyển lên doanh nghiệp đã tồn tại gần 20 năm. Song, theo cơ quan thuế, chính sách này chưa phát huy hiệu quả do thiếu chế tài đủ mạnh.
Chưa kể, chính sách ưu đãi dành cho hộ chuyển sang doanh nghiệp hiện còn ít, chưa tạo động lực rõ ràng.
Về phía hộ kinh doanh, họ cũng còn e ngại, chưa trang bị kiến thức quản lý, lo sợ thủ tục rườm rà và việc cơ quan chức năng thanh, kiểm tra nếu thành doanh nghiệp. Một bộ phận chỉ kinh doanh nhỏ lẻ, lợi nhuận thấp nên không có động lực chuyển đổi. Trong khi ý thức tuân thủ pháp luật thuế của một số hộ chưa cao, còn tình trạng lách luật, không khai báo đầy đủ.
Chuẩn bị kỹ lộ trình chuyển đổi
Tại tọa đàm “Hoàn thiện chính sách thuế, hải quan, thúc đẩy hộ kinh doanh phát triển” do Tạp chí Kinh tế - Tài chính tổ chức mới đây, ông Đặng Ngọc Minh, Phó Cục trưởng Cục Thuế cho biết, Bộ Tài chính và cơ quan thuế đang xây dựng dự thảo nghị định riêng về quản lý hộ kinh doanh, trong đó quy định rõ tiêu chí phân loại, cơ chế kê khai, phương thức quản lý điện tử và biện pháp hỗ trợ phù hợp từng nhóm hộ.
Ông Minh nhấn mạnh: “Tinh thần chung của Đề án “Chuyển đổi mô hình và phương pháp quản lý thuế đối với hộ kinh doanh khi xóa bỏ thuế khoán” mà Bộ Tài chính vừa ban hành đó là xóa bỏ thuế khoán, chuyển sang kê khai minh bạch và hỗ trợ tối đa người nộp thuế. Cơ quan thuế không chỉ thu thuế, mà còn đóng vai trò hướng dẫn, đào tạo, cung cấp công cụ kỹ thuật để hộ kinh doanh dễ dàng thực hiện nghĩa vụ”.
Khẳng định, với hệ thống dữ liệu hiện nay, doanh thu thực tế của hộ kinh doanh có thể được xác định thông qua hóa đơn điện tử, thanh toán ngân hàng hoặc nền tảng bán hàng trực tuyến, ông Minh đưa ra ví dụ, có hộ tách doanh thu ra nhiều tài khoản cá nhân khác nhau, song qua dữ liệu thanh toán và tọa độ địa điểm kinh doanh, cơ quan thuế vẫn có thể tổng hợp, đối chiếu để xác định chính xác doanh thu thật, tránh thất thu ngân sách.
Theo ông Minh, mục tiêu của Đề án không phải tăng thu ngay lập tức, mà nâng cao ý thức tuân thủ tự nguyện, tạo môi trường kinh doanh công bằng giữa các thành phần kinh tế.
Cơ quan thuế sẽ phối hợp chặt chẽ với Hội Tư vấn thuế Việt Nam, các hiệp hội doanh nghiệp và các đơn vị công nghệ như MISA để hỗ trợ hộ kinh doanh chuyển đổi thuận lợi.
Tăng cường các chính sách hỗ trợ hộ kinh doanh
Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị yêu cầu xóa bỏ hình thức thuế khoán với hộ kinh doanh chậm nhất trong 2026. Đồng thời, nhà điều hành mở rộng cơ sở tính thuế qua việc sử dụng hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền. Đại diện cơ quan thuế cho rằng, đây sẽ là bước chuẩn bị cần thiết để hộ kinh doanh phát triển lên thành doanh nghiệp, qua đó có thể tiếp cận các chính sách hỗ trợ và nguồn lực để mở rộng sản xuất kinh doanh
Trong thời gian tới, ngành thuế dự kiến tăng cường các chính sách hỗ trợ hộ kinh doanh có tiềm năng chuyển đổi lên doanh nghiệp. Ngoài hỗ trợ về phương pháp kê khai, cơ quan thuế sẽ phổ biến chính sách, tư vấn cho hộ đáp ứng tiêu chí chuyển đổi. Theo Nghị quyết 198, hộ kinh doanh chuyển đổi thành doanh nghiệp sẽ được hưởng ưu đãi như miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trong 2 năm liên tục kể từ khi có thu nhập chịu thuế sau khi thành lập.
Đồng thời, nhà điều hành sẽ thiết lập cơ chế "một cửa" hỗ trợ chuyển đổi, giúp đơn giản hóa thủ tục đăng ký kinh doanh, cấp mã số thuế, miễn phí cấp giấy đăng ký lần đầu, tư vấn miễn phí về thủ tục khắc dấu, mở tài khoản ngân hàng, đăng ký hóa đơn điện tử. Cơ quan thuế cũng sẽ phối hợp với các tỉnh, thành phố xây dựng chương trình hỗ trợ tín dụng và mặt bằng sản xuất - kinh doanh cho hộ mới chuyển đổi, như cho vay lãi suất ưu đãi hoặc bố trí quầy hàng ưu tiên tại chợ, khu thương mại.
Ngành thuế cũng dự kiến tổ chức các sự kiện tôn vinh những hộ kinh doanh tiêu biểu đã chuyển đổi và có đóng góp tích cực vào ngân sách, nhằm khuyến khích và lan tỏa tinh thần tuân thủ, phát triển chính thức. Các phản hồi, khó khăn của hộ sau khi chuyển đổi (về kế toán, nhân sự, thủ tục) sẽ được tổng hợp để tiếp tục hoàn thiện chính sách hỗ trợ sâu hơn trong giai đoạn hoạt động.
"Mục tiêu cuối cùng là tạo môi trường thuận lợi để hộ kinh doanh chuyển đổi tự nguyện, đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế mà không cảm thấy áp lực từ thủ tục hay nghĩa vụ thuế", Cục Thuế cho biết.
Bùi Quyền
