Cơ hội và thách thức trong ‘kỷ nguyên công nghệ số' phát triển bùng nổ

Vi phạm quyền SHTT, hàng giả có diễn biến phức tạp

Thực tế cho thấy, hiện nay với sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI), thì chỉ bằng vài thao tác công nghệ, các đối tượng xấu có thể biến một sản phẩm được nghiên cứu và phát triển trong nhiều năm bị sao chép, và đưa lên hầu hết các sàn thương mại điện tử, mạng xã hội và lan truyền chóng mặt qua nhiều tài khoản bán hàng khác nhau.

Khi mà các loại hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ (SHTT)… dễ dàng trà trộn, lan rộng vào thị trường, sẽ gây ra những tổn thất vô cùng lớn cho hệ thống doanh nghiệp, khiến quyền lợi người tiêu dùng bị xâm hại nghiêm trọng.

Đặc biệt, các hành vi làm nhái mẫu mã, giả mạo nhãn hiệu, xâm phạm quyền SHTT trên môi trường số hiện nay còn được thực hiện theo hình thức đa tầng, có sự hỗ trợ của công nghệ che giấu nguồn gốc hàng hóa..., khiến cơ quan chức năng gặp rất nhiều nhiều khó khăn trong công tác kiểm tra, kiểm soát và xử lý vi phạm.

Cụ thể, báo cáo tại buổi làm việc với Đoàn công tác của Văn phòng Thường trực Ban chỉ đạo 389 quốc gia (ngày 26/11), Ban Chỉ đạo 389 Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết:

Hoạt động buôn bán hàng giả, xâm phạm quyền SHTT ngày càng phức tạp. Hoạt động buôn bán đang chuyển từ môi trường truyền thống sang thương mại điện tử, mạng xã hội, livestream, nền tảng xuyên biên giới.

Trong khi đó, việc thu thập chứng cứ, truy vết đối tượng vi phạm gặp nhiều khó khăn; Việc sử dụng công cụ số, AI tạo dấu hiệu tương tự với nhãn hiệu được bảo hộ giúp giảm chi phí nhưng tăng tốc độ vi phạm, gây áp lực lớn cho giám định và đánh giá xâm phạm.

Bên cạnh đó, các đối tượng đang sử dụng những phương thức, thủ đoạn mới, như: Ứng dụng triệt để công nghệ để đối phó lực lượng chức năng và đánh lừa người tiêu dùng như: Sử dụng AI và Deepfake để quảng cáo hàng giả, làm giả tem truy xuất nguồn gốc; Tận dụng Livestream bán hàng “chớp nhoáng” nhằm bán hàng giả mạo nhãn hiệu vào các khung giờ nhạy cảm, xóa ngay video sau khi kết thúc phiên bán (ẩn chứng cứ), gây khó khăn cho công tác thu thập dữ liệu để phục vụ truyền thông phản bác và xử lý vi phạm.

Sáng tạo đã khó, bảo vệ thành quả còn khó gấp nhiều lần

Ban Chỉ đạo 389 Bộ Khoa học và Công nghệ cũng chỉ ra nguyên nhân, từ việc nội dung về tiêu chuẩn, đo lường, chất lượng và SHTT mang tính chuyên môn cao, khó tiếp cận đại chúng; việc xác minh thông tin khoa học với sản phẩm mới còn chậm do thiếu dữ liệu kiểm chứng; Phối hợp giữa các đơn vị thực thi và truyền thông chưa kịp thời....

Một trong những nguyên nhân để xảy ra tình trạng nêu trên, là do quy định xử lý vi phạm hành chính về xâm phạm SHTT chưa đồng bộ, thiếu cụ thể đối với hành vi trong môi trường số và vận chuyển hàng xâm phạm;

Cơ chế hiện chủ yếu dựa vào yêu cầu của chủ thể quyền, khiến cơ quan nhà nước khó chủ động kiểm tra, giám sát; Phối hợp liên ngành còn hạn chế về quy trình, căn cứ pháp lý và chia sẻ dữ liệu; Công cụ số hóa và cơ chế chia sẻ dữ liệu liên ngành chưa hoàn thiện. Trong khi đó, thông tin tuyên truyền chính thống chưa theo kịp tốc độ lan truyền quảng cáo sai sự thật trên mạng xã hội.

Ông Nguyễn Đức Dũng, Trưởng phòng Thanh tra và Giải quyết khiếu nại, Cục SHTT (Bộ Khoa học và Công nghệ) cho biết, khuôn khổ pháp luật Việt Nam về SHTT hiện nay đã tương đối đầy đủ, nhưng vẫn không bắt kịp tốc độ vi phạm.

Theo ông Dũng, sáng tạo đã khó, nhưng bảo vệ thành quả sáng tạo trước nguy cơ bị sao chép, làm giả hay đánh cắp quyền sở hữu trí tuệ còn khó gấp nhiều lần. Quy trình từ lúc phát hiện vi phạm đến khâu xử lý theo đúng quy định luôn kéo dài vì phải thu thập chứng cứ, giám định chuyên môn và tiến hành các thủ tục pháp lý phức tạp.

Đặc biệt, với các vụ việc mang yếu tố xuyên biên giới, mức độ khó khăn của công tác điều tra tăng lên đáng kể. Nhiều doanh nghiệp nhỏ buộc phải từ bỏ quá trình khiếu nại hoặc khởi kiện vì không đủ nguồn lực theo đuổi đến cùng.

Khoảng cách giữa pháp luật và thực thi đang là điểm yếu khiến môi trường kinh doanh trực tuyến dễ bị lợi dụng. Trên các sàn TMĐT, một sản phẩm vi phạm có thể xuất hiện, bị gỡ bỏ rồi lập tức tái xuất hiện dưới tên gọi khác. Tốc độ lan truyền của hàng hóa vi phạm trên không gian số vượt xa khả năng xử lý của cơ quan chức năng…

Cần sự chung tay của doanh nghiệp, người tiêu dùng

Nhận định dưới góc độ pháp lý, Luật sư Vi Văn Diện, Giám đốc Công ty Luật Thiên Minh cho rằng: Doanh nghiệp và cá nhân sáng tạo cần thường xuyên cập nhật quy định pháp luật, chủ động đăng ký quyền SHTT trong nước và quốc tế. Đồng thời, xây dựng chiến lược bảo vệ bài bản.

Bảo vệ SHTT không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý mà cần có sự tham gia chủ động từ doanh nghiệp, nhà sáng tạo và cộng đồng người tiêu dùng.

"Việc bảo vệ quyền SHTT không chỉ giúp doanh nghiệp tránh thiệt hại, mà còn góp phần xây dựng một môi trường TMĐT minh bạch, lành mạnh. Khi hàng giả bị kiểm soát tốt hơn, người tiêu dùng có thể mua sắm online với mức độ an toàn cao hơn, còn doanh nghiệp chân chính có thêm cơ hội cạnh tranh công bằng", Luật sư Vi Văn Diện phân tích.

Các chuyên gia cũng nhận định, quyền SHTT chính là tuyến phòng thủ sống còn đối với doanh nghiệp trong bối cảnh TMĐT tăng trưởng mạnh. Chỉ cần chậm trễ trong việc đăng ký bảo hộ, thì sản phẩm rất dễ bị sao chép và bày bán tràn lan với mức giá rẻ hơn.

Hiện, hàng hóa trong môi trường số có thể xuất hiện cùng lúc ở nhiều kênh trực tuyến, do đó các đối tượng xấu có thể nhanh chóng khai thác mẫu mã, công dụng hoặc hình ảnh để tạo ra phiên bản nhái. Điều này không chỉ gây thiệt hại về doanh thu mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến danh tiếng của doanh nghiệp chân chính.

Do vậy, bên cạnh việc tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, tăng cường chế tài, thì doanh nghiệp cần chủ động bảo vệ quyền SHTT như một chiến lược phát triển cốt lõi, thay vì chỉ phản ứng khi bị xâm phạm.

Tuấn Ngọc