Đặc khu trong “manh áo chật”!

Phú Quốc là một trong 3 đặc khu kinh tế ở Việt Nam

Nhiều vấn đề đáng bàn

Những ngày này, ông Trần Duy Đông tất bật hơn thường lệ. Với vai trò Vụ trưởng Vụ Quản lý các khu kinh tế (Bộ KH&ĐT), ông phải đi giải trình khắp nơi về dự thảo luật cho 3 đặc khu Vân Đồn, Phú Quốc, Bắc Vân Phong. Đó là Luật Đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt.

Để chứng minh cho sự vượt trội của đặc khu so với các mô hình khu kinh tế khác, ông Đông dẫn chứng trường hợp Thẩm Quyến (TQ). Thành lập năm 2000, đặc khu Thẩm Quyến từ 1 làng chài, đến năm 2016 đã có quy mô dân số 11 triệu, GDP 284 tỷ USD.

Ông Đông quan điểm: Để áp dụng tại một số khu vực có ranh giới địa lý xác định nên cần mạnh dạn cho phép thực hiện các chính sách mới, đột phá và đặc biệt về kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, phải không trái với Hiến pháp và các cam kết quốc tế. Tất cả đều nhằm tạo ra một mô hình “đảm bảo vượt trội” và cạnh tranh với khu vực cũng như quốc tế.

Quan điểm ấy cũng đã được thể hiện phần nào trong dự luật mà Bộ KH&ĐT đang xây dựng. Ví như, về tổ chức bộ máy thì trao quyền lớn cho trưởng đặc khu; DN được thuê đất đến 99 năm, DN nước ngoài được thế chấp tài sản gắn liền với đất tại tổ chức tín dụng nước ngoài có hiện diện thương mại tại Việt Nam; người nước ngoài có quyền mua bán, thừa kế nhà ở; hãng hàng không quốc tế được phép “bắt khách” ở sân bay của Việt Nam, nếu có ít nhất một điểm đến hoặc một điểm đi tại đặc khu…

Những điều đó, theo pháp luật hiện hành đều không được phép. Và đây là một trong những điểm khác biệt của đặc khu với các phần còn lại. Tuy nhiên, những điểm tạm cho là “khác biệt” và “đột phá” trong dự thảo luật cũng vấp phải không ít tranh cãi. Riêng về các ưu đãi đặc biệt về thuế, phí, ngân sách, văn bản góp ý hồi tháng 8 năm nay của Bộ Tài chính, cũng đã tỏ ra không đồng tình với dự thảo.

“Do cả 3 đặc khu, lần đầu tiên được hình thành tại Việt Nam, việc quy định mức độ ưu đãi về thuế cao quá ngay từ ban đầu, không cân nhắc đến tính phù hợp với bản chất của sắc thuế, cũng như năng lực quản lý của cơ quan nhà nước tại đặc khu - có thể sẽ tác động ngược đối với sự phát triển kinh tế - xã hội và môi trường của 3 đặc khu này”, Bộ Tài chính nêu.

Ngay cả đề xuất không thành lập HĐND ở đặc khu với mục tiêu để bộ máy tinh gọn, cũng không dễ nhận được sự đồng tình. Vai trò của trưởng đặc khu đến đâu, giám sát thế nào, cũng còn là câu chuyện dài.

Nhiều ý kiến lo ngại, 3 đặc khu kinh tế là Vân Đồn (Quảng Ninh), Bắc Vân Phong (Khánh Hòa) và Phú Quốc (Kiên Giang) đều nằm ở vị trí rất nhạy cảm về chủ quyền quốc gia, an ninh quốc phòng và môi trường nên cần có giải pháp để đảm bảo các nhà đầu tư nước ngoài “không xây tường kín mít rồi trong đó, người lao động nước ngoài dày đặc, biến đặc khu thành một đơn vị ngoại bang trong lãnh thổ Việt Nam”.

Xây mới, đừng cơi nới! 

TS. Trần Đình Thiên, Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam cảnh báo: Nếu chúng ta cứ soi chiếu vào hệ thống luật pháp hiện nay, cùng cách tiếp cận cũ thì mô hình đặc khu kinh tế khó bứt phá được.

Thực tế, trước khi hình thành đặc khu, các khu kinh tế mở, khu kinh tế đặc biệt đã được mở ra khắp nơi. Không khí ban đầu thì luôn hồ hởi, nhưng càng về sau càng đuối sức. Bao năm qua, khu kinh tế mở Chu Lai vẫn chỉ ở dạng tiềm năng, còn các khu kinh tế đặc biệt như Lao Bảo, Cầu Treo cứ èo uột dần.

Câu chuyện đặc khu kinh tế, được đưa ra bàn luận 15 năm rồi, giờ vẫn còn đầy tranh cãi. Ông Thiên nhìn nhận: Bởi vì, chúng ta có một nhóm vẫn kiên trì, muốn vượt lên nhưng có một nhóm giữ quan điểm theo đúng luật, đúng các ràng buộc thể chế, cứ thế mà làm và ưu đãi hơn một chút (!).

Nói như ông Trần Đình Thiên, khi thiết kế hình mẫu về đặc khu kinh tế phải dựa trên những tư tưởng đổi mới, “còn cứ gò vào rất khó phát triển”.

Chẳng hạn, Thâm Quyến trực thuộc tỉnh Quảng Châu, nhưng đứng đằng sau là chính quyền trung ương, họ cho Thẩm Quyến những cơ chế vượt trội mà tỉnh Quảng Châu muốn can thiệp vào cũng không được. Đó là một khu vực tự do hóa thương mại cao, vấn đề là quyền lực được giao cho các đặc khu kinh tế độc lập với chính quyền địa phương. Chúng ta muốn phát triển các đặc khu kinh tế, cũng phải làm vậy.

Luật về đặc khu kinh tế thiết kế cho các đặc khu kinh tế vận hành cho hàng chục năm trong tương lai, do đó, cần dựa trên nền tảng công khai minh bạch để người dân giám sát, giám sát thông qua công khai minh bạch và ý kiến người dân. Cần phải tin vào quyền năng giám sát dựa trên sự công khai minh bạch. Về góc độ kinh tế thì ngân sách của đặc khu cũng phải độc lập với ngân sách địa phương, chứ suốt ngày đi xin cho cấp tỉnh thì cũng khó phát triển…

Bùi Quyền