Đảm bảo nguồn nguyên liệu để công nghiệp chế biến gỗ phát triển bền vững

Phát triển chưa xứng tiềm năng

Hiện nay, diện tích rừng sản xuất trên địa bàn tỉnh Phú Thọ chiếm khoảng 120.000ha, trung bình mỗi năm toàn tỉnh thực hiện trồng mới 10.000ha rừng tập trung; năng suất rừng trồng được cải thiện, bình quân đạt 12m3/ha/năm, sản lượng gỗ ước đạt 678.000m3.

Thời gian qua, để nâng cao chất lượng gỗ rừng trồng, nâng cao thu nhập cho người trồng rừng, tỉnh đã tăng cường chỉ đạo ngành chức năng, các địa phương thực hiện chặt chẽ công tác quản lý đất rừng, trồng rừng để đảm bảo năng suất, chất lượng, hiệu quả kinh tế cũng như định hướng phát triển của tỉnh. Toàn tỉnh hiện có 620 cơ sở sản xuất, kinh doanh, chế biến lâm sản và trên 2.100 hộ gia đình tham gia chế biến, đóng đồ mộc gia dụng. Sản phẩm gỗ chế biến trên địa bàn tỉnh tương đối đa dạng, từ nguyên liệu thô đến các sản phẩm giấy, bột giấy, dăm mảnh, ván bóc, ván xẻ, ván MDF, ván HDF, đồ mộc gia dụng. 

Hiện nay, Việt Nam đã tham gia sâu rộng vào nền kinh tế quốc tế, trong bối cảnh nhiều hiệp định thương mại có hiệu lực, nhiều ngành, lĩnh vực kinh tế, trong đó có ngành sản xuất, chế biến và xuất khẩu gỗ đang đứng trước nhiều cơ hội, thách thức. Để tạo ra các sản phẩm gỗ chất lượng cao, giá trị gia tăng lớn đòi hỏi phải đầu tư lớn về vốn, nguồn nhân lực và công nghệ chế biến. Tuy nhiên, quy mô sản xuất của các doanh nghiệp, cơ sở chế biến gỗ trên địa bàn tỉnh chủ yếu là nhỏ và vừa; trình độ công nghệ chế biến mức trung bình, mức tiêu hao nguyên liệu còn lớn, sản phẩm phần lớn chưa có thương hiệu nên tác động đến sự phát triển chung của ngành công nghiệp chế biến gỗ.

Hạn chế đối với ngành chế biến gỗ là trong tổng thể cơ cấu ngành nghề chế biến gỗ sự hợp tác, liên kết giữa các doanh nghiệp, cơ sở chế biến và người trồng rừng còn chưa chặt chẽ, chưa gắn kết với chuỗi giá trị. Chế biến gỗ quy mô còn nhỏ lẻ, mối liên kết thấp, sản phẩm gỗ chế biến tuy đa dạng song chủ yếu là sản phẩm sơ chế, chế biến thô, giá trị gia tăng thấp. Có ít doanh nghiệp chế biến gỗ tại tỉnh xuất khẩu trực tiếp sản phẩm ra nước ngoài mà đa số bán cho các công ty khác tại Hà Nội, Hải Phòng. Các sản phẩm gỗ bóc có một lượng lớn cung cấp cho các tư thương Trung Quốc qua đường tiểu ngạch hoặc bán cho một số doanh nghiệp trong nước để gia công, hoàn thiện sản phẩm rồi xuất đi nước khác.

Bên cạnh đó, do số lượng các cơ sở chế biến gỗ tăng nhanh dẫn đến mất cân đối giữa cung và cầu trong việc cung cấp nguyên liệu đầu vào. Ở nhiều địa phương, năng lực chế biến đã vượt khả năng cung ứng nguyên liệu nên xảy ra việc khai thác quá mức, sử dụng cây chưa đủ tuổi, gây lãng phí, tỷ lệ hao hụt cao, có lúc các cơ sở chế biến gỗ còn thiếu nguyên liệu, ảnh hưởng tới quá trình sản xuất. 

Ông Đỗ Ngọc Quý, Giám đốc Công ty TNHH MTV Minh Quang (xã Ngọc Đồng, huyện Yên Lập, Phú Thọ) cho biết: Sản lượng gỗ chế biến của công ty đạt khoảng 3.000m3/năm, sản phẩm ở dạng chế biến thô rồi xuất cho công ty khác ở Hà Nội, Hải Phòng. Sản phẩm gỗ chủ yếu xuất qua khâu trung gian nên phụ thuộc lớn vào biến động thị trường, tác động đến hoạt động của doanh nghiệp. 

Những năm gần đây, các thị trường quan trọng như Hoa Kỳ, Nhật Bản,...  luôn đòi hỏi gỗ và sản phẩm từ gỗ khi thâm nhập thị trường này phải rõ nguồn gốc, đây cũng là vấn đề mà các doanh nghiệp chế biến gỗ cần thích ứng. Những khó khăn trên cần có giải pháp khắc phục để ngành công nghiệp chế biễn gỗ phát triển xứng với tiềm năng.

Giải pháp để phát triển bền vững

Tác động của các xung đột thương mại quốc tế, những thay đổi, điều chỉnh chính sách thường xuyên của các nước xuất khẩu nguyên liệu, nhập khẩu đồ gỗ ảnh hưởng không nhỏ đến ngành công nghiệp chế biến gỗ và lâm sản. Để ngành chế biến gỗ phát triển bền vững cần khắc phục những hạn chế nội tại, phát triển trên cơ sở hội nhập sâu vào thị trường khu vực và toàn cầu; sử dụng nguyên liệu gỗ hợp pháp; ứng dụng công nghệ tiên tiến, thiết bị hiện đại, đảm bảo các tiêu chuẩn về môi trường trong sản xuất. 

Thời gian qua, công tác nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ về sản xuất, chế biến gỗ được quan tâm đầu tư. Tỉnh hỗ trợ kinh phí cho dự án đổi mới công nghệ của các doanh nghiệp chế biến gỗ đồng thời có một số chính sách để hướng đến phát triển lâm nghiệp bền vững trên cơ sở hài hòa yếu tố kinh tế, xã hội, môi trường. Theo Nghị quyết về chính sách hỗ trợ, khuyến khích phát triển nông nghiệp, nông thôn trên địa bàn tỉnh, tỉnh hỗ trợ chuyển hóa rừng cây gỗ lớn; hỗ trợ cấp chứng chỉ rừng bền vững FSC. Tổng diện tích rừng được cấp chứng chỉ trên địa bàn tỉnh hiện đạt trên 19.000ha; diện tích trồng và chuyển hóa rừng gỗ lớn đạt gần 7.000ha, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nguyên liệu.

Trong cách mạng công nghiệp 4.0, tốc độ chuyển đổi công nghệ hết sức nhanh chóng đòi hỏi doanh nghiệp phải nỗ lực đầu tư đổi mới đảm bảo khả năng cạnh tranh trên thị trường. Việc đầu tư, mở rộng quy mô doanh nghiệp chế biến gỗ phải đảm bảo yêu cầu công nghệ hiện đại, thiết bị tiên tiến kết hợp với công nghệ thiết bị truyền thống, có quy mô phù hợp với vùng nguyên liệu để phát triển những mặt hàng có lợi thế so sánh, phải gắn với thị trường tiêu thụ trong nước, thế giới; nâng cao chất lượng, tăng nhanh giá trị gia tăng, khả năng cạnh tranh trong nước và quốc tế để công nghiệp chế biến gỗ phát triển bền vững, hiệu quả. 

Ông Phùng Văn Vinh, Phó Chi cục trưởng Chi cục Kiểm lâm tỉnh Phú Thọ cho biết: Để sản phẩm gỗ chế biến có chất lượng, đạt giá trị kinh tế cao thì nâng cao chất lượng gỗ nguyên liệu có vai trò quan trọng. Theo đó, thực hiện tốt công tác tuyên truyền, vận động người dân, doanh nghiệp thay đổi nhận thức về sử dụng gỗ hợp pháp và tập quán sử dụng gỗ rừng tự nhiên sang sử dụng gỗ từ rừng trồng; từ trồng rừng quảng canh sang thâm canh; chú trọng nâng cao chất lượng rừng trồng, tập trung trồng và chuyển hóa rừng gỗ lớn theo đúng lộ trình. Chứng chỉ rừng bền vững FSC được xem như là một công cụ marketing hỗ trợ thâm nhập vào các thị trường quốc tế và đạt được giá cả tối ưu. 

Thị trường và dự báo nhu cầu thị trường phải được coi là căn cứ để xác định mục tiêu phát triển công nghiệp chế biến gỗ, đồng thời là động lực để từng bước đầu tư, đổi mới công nghệ, thiết bị phù hợp, tiên tiến gắn với khả năng cung ứng nguồn nguyên liệu và công tác quản lý, sử dụng rừng bền vững. Bên cạnh đó, cần tăng cường các chương trình khuyến khích hỗ trợ doanh nghiệp, cơ sở công nghiệp nông thôn mạnh dạn đầu tư máy móc thiết bị hiện đại để nâng cao năng lực sản xuất cũng như tăng tính cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường thông qua các chương trình khuyến công, xúc tiến thương mại; đẩy mạnh việc đào tạo nhân lực, nhất là đội ngũ kỹ sư công nghệ chế biến và đội ngũ công nhân có tay nghề cao.

Ông Hoàng Văn Tuyển, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh Phú Thọ nhấn mạnh: Liên hiệp đã tổ chức hội thảo khoa học, tổng hợp các ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý và lấy ý kiến nhận xét, đánh giá, phản biện, tư vấn, đề xuất giải pháp về chế biến gỗ. Qua đó đánh giá đúng thực trạng, đề xuất giải pháp, cơ chế, chính sách nhằm góp phần tháo gỡ khó khăn, phát triển hiệu quả ngành sản xuất, chế biến gỗ.

Từ các ý kiến tham gia đóng góp, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật tỉnh đề xuất kiến nghị với Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh chỉ đạo các sở, ngành, địa phương rà soát, đánh giá, tổng kết các quy hoạch, chương trình, kế hoạch liên quan đến phát triển lâm nghiệp, sản xuất, chế biến gỗ tại tỉnh giai đoạn 2011-2020.

Trên cơ sở đó xây dựng ban hành các quy hoạch, chương trình, kế hoạch cho giai đoạn tiếp theo, trong đó trọng tâm là phát triển nguyên liệu gỗ chất lượng và chế biến, xuất khẩu gỗ. Đồng thời thành lập Hội Chế biến gỗ Phú Thọ và Hội Chủ rừng Phú Thọ để phối hợp với Hiệp hội Gỗ và Lâm nghiệp Việt Nam, Hội Chủ rừng Việt Nam tổ chức các hoạt động thúc đẩy phát triển sản xuất, chế biến và thương mại các sản phẩm gỗ trên địa bàn tỉnh.

PV