Ra đời từ năm 2018, chương trình đã nhanh chóng thu hút sự tham gia của hàng nghìn sản phẩm, góp phần tạo ra những thay đổi rõ rệt trong việc phát triển kinh tế địa phương, nâng cao thu nhập cho người dân và cải thiện chất lượng sống của các cộng đồng nông thôn. Được xem như một chiến lược phát triển bền vững, chương trình không chỉ tạo cơ hội để các sản phẩm đặc sản từ khắp các vùng miền được quảng bá rộng rãi mà còn giúp bảo tồn những giá trị văn hóa, truyền thống bản địa.
Theo số liệu mới nhất của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, tính đến cuối năm 2023, cả nước đã có hơn 14.000 sản phẩm OCOP đạt tiêu chuẩn từ 3 sao trở lên. Trong đó, hơn 70% sản phẩm được đánh giá đạt 3 sao, khoảng 26% đạt 4 sao và hơn 100 sản phẩm đạt tiêu chuẩn 5 sao cấp quốc gia. Những con số này cho thấy sự phát triển mạnh mẽ của chương trình, đồng thời khẳng định tiềm năng to lớn của sản phẩm OCOP trong việc thúc đẩy sự phát triển kinh tế nông thôn. Không chỉ là các sản phẩm nông sản như gạo, trà, hay cà phê, OCOP còn bao gồm các sản phẩm thủ công mỹ nghệ, thực phẩm chế biến sẵn, và cả các dịch vụ du lịch, tất cả đều được chế biến từ các nguyên liệu đặc trưng của từng địa phương. Điều này giúp không chỉ tăng trưởng kinh tế mà còn tạo ra sự phong phú và đa dạng cho thị trường.
Một trong những nguyên nhân chính giúp sản phẩm OCOP phát triển mạnh mẽ là chính sách hỗ trợ của chính phủ. Các cơ chế, chính sách, và chương trình hỗ trợ kỹ thuật được triển khai mạnh mẽ nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ thể OCOP. Chính phủ đã ban hành nhiều biện pháp giảm thuế, hỗ trợ vốn, đơn giản hóa thủ tục hành chính và tổ chức các hội nghị, triển lãm để quảng bá sản phẩm. Đồng thời, sự tham gia tích cực của các địa phương và các hợp tác xã cũng góp phần không nhỏ vào thành công của chương trình. Hệ thống chính sách hỗ trợ không chỉ giúp các chủ thể OCOP tăng cường năng lực sản xuất, mà còn mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm, đặc biệt là thị trường quốc tế.
Chương trình OCOP còn được thúc đẩy mạnh mẽ bởi nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng đối với các sản phẩm sạch, hữu cơ, và có nguồn gốc rõ ràng. Nghiên cứu của Nielsen cho thấy khoảng 64% người tiêu dùng Việt Nam sẵn sàng chi trả cao hơn để mua những sản phẩm đảm bảo chất lượng và nguồn gốc, điều này là một tín hiệu tích cực cho sản phẩm OCOP. Nhu cầu này không chỉ có ở thị trường trong nước mà còn mở ra cơ hội xuất khẩu cho các sản phẩm OCOP. Đặc biệt, các sản phẩm như trà hoa vàng Quy Hoa của Quảng Ninh, mật hoa dừa Sokfarm của Trà Vinh, miến dong Tài Hoan của Bắc Kạn và cà phê Bích Thao của Sơn La đã vươn ra thế giới và chiếm lĩnh được một số thị trường khó tính.
Các sản phẩm tiêu biểu này không chỉ nổi bật vì chất lượng mà còn nhờ vào sự đầu tư bài bản trong khâu chế biến, bảo quản, bao bì và marketing. Sự khác biệt về giá trị văn hóa và bản sắc địa phương đã khiến các sản phẩm này thu hút sự chú ý của người tiêu dùng trong nước và quốc tế. Sự phát triển của các sản phẩm OCOP cũng thúc đẩy việc hình thành các chuỗi cung ứng sản phẩm sạch, bền vững, từ đó cải thiện đáng kể giá trị kinh tế của từng sản phẩm và nâng cao thu nhập cho người sản xuất.
Mặc dù chương trình OCOP đã đạt được những kết quả đáng kể, nhưng không thể phủ nhận rằng vẫn còn rất nhiều thách thức cần phải vượt qua để sản phẩm OCOP có thể phát triển mạnh mẽ hơn nữa. Một trong những thách thức lớn nhất chính là việc duy trì và nâng cao chất lượng sản phẩm. Để các sản phẩm OCOP có thể vươn ra thế giới, yêu cầu về chất lượng là vô cùng khắt khe. Các tiêu chuẩn về an toàn thực phẩm, tiêu chuẩn quốc tế như ISO, HACCP, và các chứng nhận hữu cơ, an toàn thực phẩm là những yếu tố quan trọng mà các chủ thể OCOP cần chú trọng.
Bên cạnh đó, việc xây dựng thương hiệu và phát triển chiến lược marketing cho các sản phẩm OCOP cũng là một vấn đề cần được giải quyết. Mặc dù các sản phẩm này có chất lượng tốt nhưng nếu không được xây dựng thương hiệu mạnh mẽ, không được quảng bá đúng cách, rất khó để tạo dựng được chỗ đứng vững chắc trên thị trường. Ngoài ra, vấn đề bảo vệ sở hữu trí tuệ và đảm bảo tính minh bạch của nguồn gốc sản phẩm cũng là một yếu tố cần được chú trọng. Các sản phẩm OCOP cần phải xây dựng được một hệ thống phân phối và tiêu thụ hiệu quả, từ đó tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường.
Để giải quyết những thách thức này, các giải pháp cần tập trung vào việc tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cho các chủ thể sản xuất OCOP. Các chương trình đào tạo về kỹ năng quản lý, marketing, xuất khẩu và phát triển sản phẩm sẽ giúp các chủ thể OCOP nâng cao năng lực cạnh tranh. Đồng thời, chính phủ và các tổ chức liên quan cũng cần tạo điều kiện thuận lợi hơn trong việc cấp giấy chứng nhận sản phẩm, hỗ trợ tài chính và tạo ra các chính sách phù hợp để thúc đẩy sản phẩm OCOP xuất khẩu.
Chính sách hỗ trợ tài chính, tín dụng, khoa học công nghệ, và đặc biệt là việc sử dụng thương mại điện tử sẽ là những yếu tố quan trọng giúp sản phẩm OCOP phát triển mạnh mẽ trong thời gian tới. Thương mại điện tử đang trở thành kênh phân phối quan trọng, giúp sản phẩm OCOP tiếp cận đến người tiêu dùng trong nước và quốc tế nhanh chóng và hiệu quả. Các sàn thương mại điện tử lớn như Shopee, Lazada, Tiki đã giúp nhiều sản phẩm OCOP gia tăng doanh thu đáng kể.
Trong tương lai, sản phẩm OCOP sẽ tiếp tục là một phần không thể thiếu trong chiến lược phát triển kinh tế nông thôn của Việt Nam. Chương trình OCOP đã và đang mở ra những cơ hội phát triển bền vững cho các vùng nông thôn, đồng thời nâng cao giá trị các sản phẩm truyền thống, từ đó góp phần bảo vệ môi trường và phát huy những giá trị văn hóa độc đáo của dân tộc. Khi sản phẩm OCOP ngày càng phát triển mạnh mẽ, không chỉ nền kinh tế nông thôn mà cả nền kinh tế Việt Nam sẽ được hưởng lợi, nâng cao giá trị thương hiệu quốc gia và tạo ra nhiều cơ hội việc làm bền vững cho người dân.
Hà Trần
