Trái phiếu sẽ là kênh huy động vốn trung và dài hạn của doanh nghiệp?

1.000 tỷ đồng trái phiếu “nhiều không”

Theo Báo cáo mới nhất của Hiệp hội Thị trường trái phiếu Việt Nam (VBMA), trong 03 tuần đầu tháng 03/2022, thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) chỉ có 01 đợt phát hành ra công chúng trị giá 1.000 tỷ đồng của Công ty cổ phần Chứng khoán VNDirect và 02 đợt phát hành trái phiếu riêng lẻ của Ngân hàng TMCP Bản Việt với tổng giá trị 250 tỷ đồng. Bất động sản và ngân hàng vẫn là 02 ngành phát hành nhiều trái phiếu nhất.

Đáng chú ý, trong các báo cáo gần đây hệ thống ngân hàng đã giảm dần vai trò của mình trên thị trường trái phiếu. Dẫn đến việc tỷ trọng trong cơ cấu phát hành của các nhà băng không còn cao như trước và tỷ trọng nắm giữ TPDN của các ngân hàng cũng đã thấp hơn.

Xét về các góc độ, nhiều chuyên gia đánh giá việc TPDN của các ngân hàng giảm là phù hợp với các định hướng trong việc ngân hàng thương mại sẽ tập trung vào kênh tín dụng và trái phiếu DN sẽ là kênh huy động vốn trung và dài hạn của doanh nghiệp (DN).

“Có một đợt phát hành trái phiếu ra công chúng của Công ty cổ phần CMC với giá trị 500 tỷ đồng và 04 đợt phát hành riêng lẻ của Ngân hàng TMCP Việt Nam Thương Tín (300 tỷ đồng), Công ty cổ phần Xây Lắp Sunshine E&C (800 tỷ đồng - trái phiếu kỳ hạn 02 năm), Công ty cổ phần Dịch vụ Ô tô Hàng Xanh (180 tỷ đồng) và Công ty cổ phần Kinh doanh F88 (20 tỷ đồng) - đó là thống kê của VBMA dựa trên công bố từ trang thông tin của SSC và HNX trong tháng Hai vừa qua.

Cũng theo VBMA, năm 2022, một loạt các DN đang có kế hoạch phát hành trái phiếu, trong đó đáng chú ý là 1.000 tỷ đồng trái phiếu “nhiều không”.

Cụ thể, Công ty cổ phần Tập Đoàn Đầu Tư I.P.A đã thông qua phương án phát hành riêng lẻ tối đa 1.000 tỷ đồng trái phiếu không chuyển đổi, không kèm chứng quyền, không đảm bảo bằng tài sản trong năm 2022, trái phiếu có kỳ hạn 03 năm với lãi suất cố định là 9.5%/năm nhằm thực hiện các dự án đầu tư và các hoạt động kinh doanh; Công ty cổ phần Chứng Khoán Thành Công đã phê duyệt phương án phát hành 200 tỷ đồng trái phiếu không chuyển đổi, không kèm chứng quyền, có tài sản đảm bảo với kỳ hạn 01 năm, lãi suất 10%/năm nhằm tài trợ cho các giao dịch cho vay ký quỹ, đầu tư; Hội đồng quản trị Công ty cổ phần DRH Holdings đã phê duyệt phương án phát hành 400 tỷ đồng trái phiếu riêng lẻ không chuyển đổi, không kèm chứng quyền, có đảm bảo bằng tài sản trong quý I/2022.

Ngoài ra, một số DN bất động sản chưa niêm yết trên sàn như: Công ty Cung Điện Mùa đông - công ty một thành viên của Tập đoàn Tân Hoàng Minh vừa hành thành công lô trái phiếu trị giá 3.230 tỷ đồng. Đây là loại trái phiếu có tài sản đảm bảo bằng quyền sử dụng đất dự án huy động vốn để triển khai...

Những thay đổi về quy định pháp lý có thể tác động mạnh đến thị trường

Báo cáo của SSI Research đánh giá, dự đoán mặt bằng lãi suất tiền gửi năm 2022 có thể tăng nhẹ 20-25bps nên chênh lệch lãi suất kênh TPDN so với kênh tiền gửi vẫn duy trì ở mức hấp dẫn, nhu cầu đầu tư TPDN vẫn cao. Mặt khác, số TPDN đáo hạn năm 2022 ước khoảng 266 nghìn tỷ đồng, tăng 39% so với năm 2020 và chiếm khoảng 19% lượng TPDN lưu hành. Nhu cầu phát hành để đảm bảo vòng quay vốn của các doanh nghiệp khá cao.

Cùng với đó, hoạt động sản xuất kinh doanh được kỳ vọng sẽ sôi động hơn 2021 khi nền kinh tế đang mở cửa trở lại sau đại dịch. Bởi vậy, nguồn cung TPDN dự kiến vẫn rất dồi dào.

Việc mặt bằng lãi suất tiền gửi tăng sẽ khiến cho lợi suất TPDN cũng sẽ tăng theo khi mà có hơn 70% trái phiếu phát hành có lãi suất thả nổi. Đồng thời, xu hướng tăng lãi suất điều hành của các ngân hàng trung ương lớn và áp lực lạm phát có thể tác động tâm lý nhà đầu tư, tăng kỳ vọng lãi suất lên các đợt phát hành trái phiếu mới. Vì thế "lợi suất TPDN có thể đã tạo đáy trong năm 2021 và nhích tăng trong năm 2022".

Trong năm 2022, những thay đổi về quy định pháp lý có thể tác động mạnh đến thị trường. Tại dự thảo sửa đổi Nghị định 153/2020/NĐ-CP quy định chi tiết đối với phát hành trái phiếu riêng lẻ bổ sung yêu cầu sau:

1, DN không được phát hành trái phiếu để góp vốn dưới mọi hình thức, mua cổ phần, mua trái phiếu của DN khác, hoặc cho DN khác vay vốn.

2, Trường hợp phát hiện DN phát hành sử dụng tiền thu từ phát hành trái phiếu không đúng mục đích tại phương án phát hành trái phiếu hoặc cam kết với nhà đầu tư, thì nhà đầu tư yêu cầu DN phát hành trái phiếu mua lại trái phiếu trước hạn.

3, Yêu cầu có xếp hạng tín nhiệm đối với DN phát hành trái phiếu và trái phiếu phát hành trong trường hợp phát hành trái phiếu cho nhà đầu tư chứng khoán chuyên nghiệp là cá nhân, phát hành trái phiếu không có tài sản đảm bảo, không có bảo lãnh thanh toán, DN phát hành có kết quả kinh doanh của năm liền trước năm phát hành lỗ hoặc có lỗ lũy kế tính đến năm phát hành.

“Chúng tôi nhận thấy các TPDN có mục đích sử dụng là góp vốn hay không có tải sản đảm bảo/bảo lãnh thanh toán không phải là ít”, SSI Research đánh giá.

Các quy định trên nếu có hiệu lực sẽ giảm bớt đáng kể cơ hội huy động vốn trái phiếu của DN. Ngoài ra, việc siết cứng quy định về mục đích phát hành với dòng vốn trái phiếu (thường dài 03 - 05 năm) cũng có thể khiến DN phải cân nhắc lại về kênh gọi vốn này.

Vai trò của các ngân hàng sẽ tiếp tục thu hẹp. Theo SSI Research, Thông tư số 16/2021/TT-NHNN quy định việc tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài mua, bán TPDN đã chính thức có hiệu lực từ 15/01/2022. Trong đó, một số quy định siết chặt hơn, như tổ chức tín dụng chỉ được mua trái phiếu của tổ chức phát hành không có phát sinh nợ xấu trong 12 tháng gần nhất (tại tất cả TCTD); không được mua lại TPDN chưa niêm yết đã bán và/hoặc trái phiếu phát hành cùng lô/đợt với trái phiếu đã bán trong vòng 12 tháng; không được bán TPDN cho các công ty con.

Theo định hướng, các ngân hàng thương mại sẽ tập trung vào kênh tín dụng ngắn hạn và TPDN sẽ là kênh huy động vốn vay trung và dài hạn của DN. Việc các ngân hàng thương mại cấp tín dụng cho DN thông qua đầu tư TPDN cũng sẽ hạn chế hơn.

Vai trò của các ngân hàng sẽ tiếp tục thu hẹp

Thông tư 16 ngay từ khi ban hành đã được các chuyên gia "ví von" là "lằn ranh đỏ" siết các ngân hàng đầu tư TPDN. Tuy nhiên bên cạnh đó, một số các quy định của Thông tư này vẫn được cho là chưa hoàn toàn với thực tế nhu cầu vốn và phát triển của thị trường vốn, đặc biệt nhìn từ phía nhu cầu chủ thể đầu tư (NHTM) và chủ thể nhận đầu tư/huy động vốn (doanh nghiệp), khi hạn chế TCTD không được mua trái phiếu doanh nghiệp phát hành trong đó có mục đích để cơ cấu lại các khoản nợ của chính doanh nghiệp phát hành; để góp vốn mua cổ phần tại doanh nghiệp khác; hay có mục đích để tăng quy mô vốn hoạt động. Qua đó, các chuyên gia đánh giá có thể làm hạn chế hoạt động và động lực tăng quy mô của doanh nghiệp.

Trước đó, kết thúc năm 2021, các doanh nghiệp phát hành 723 nghìn tỷ đồng trái phiếu, tăng 56% so với 2020. Quy mô thị trường trái phiếu doanh nghiệp tăng bình quân 46%/năm trong 05 năm gần đây và đã chiếm 16,6% GDP của Việt Nam.

Lê Pháp (T/h)