Bài 2: Khi bộ máy chưa vận hành hết công suất?

Trong bối cảnh thị trường Việt Nam ngày càng trở nên phức tạp dưới tác động mạnh mẽ của thương mại điện tử, vấn nạn hàng giả, hàng nhái, buôn lậu và các hành vi gian lận thương mại vẫn tiếp tục đặt ra những thách thức không nhỏ cho sự ổn định và phát triển bền vững của nền kinh tế. Để bảo vệ trật tự thị trường và quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng, một hệ thống các cơ quan, ban ngành với sự phân cấp từ trung ương xuống địa phương đã được thiết lập, mang trên vai trọng trách to lớn.

Tuy nhiên, nhìn nhận một cách thẳng thắn, hiệu quả hoạt động của bộ máy này vẫn còn nhiều khía cạnh đáng phải suy ngẫm, khi đâu đó vẫn tồn tại tình trạng các đơn vị chưa thực sự phát huy hết chức năng, nhiệm vụ được giao, sự đùn đẩy trách nhiệm giữa các khâu và lối quản lý mang tính hình thức, vẫn chưa được khắc phục, làm giảm đi sức mạnh tổng thể của cuộc chiến.

Hiệu quả chưa tương xứng?

Cụ thể, theo thống kê năm 2024 cho thấy, lực lượng Quản lý thị trường đã nỗ lực triển khai công tác thanh tra, kiểm tra với 68.280 vụ việc, phát hiện và xử lý 47.135 vụ vi phạm, giảm nhẹ 10% so với năm trước. Tổng số tiền thu nộp ngân sách nhà nước từ hoạt động này đạt trên 541 tỷ đồng, trong khi trị giá hàng hóa vi phạm bị phát hiện lên tới 425 tỷ đồng, một con số không hề nhỏ và tăng 23% so với năm 2023. Bước sang quý I/2025, toàn quốc đã xử lý hơn 30.651 vụ vi phạm, thu nộp ngân sách nhà nước hơn 4.616,7 tỷ đồng, tăng đáng kể 59,45% so với cùng kỳ. Tuy nhiên, đằng sau những con số này là một thực tế đáng lo ngại về sự tinh vi và quy mô ngày càng lớn của các hành vi gian lận.

Đặc biệt, thời gian gần đây, dư luận không khỏi bất an trước hàng loạt vụ việc liên quan đến thuốc và thực phẩm giả bị phanh phui, như vụ gần 600 loại sữa giả, vụ thuốc giả ở Thanh Hóa, hay vụ sản xuất bột ngọt, dầu ăn, hạt nêm giả quy mô lớn tại Phú Thọ. Những vụ việc này gióng lên hồi chuông cảnh báo về những lỗ hổng trong hệ thống pháp lý và công tác kiểm tra, giám sát của các bộ, ngành. Đặc biệt, hoạt động buôn bán hàng giả trên môi trường thương mại điện tử ngày càng trở nên khó kiểm soát, dù đã có nhiều biện pháp được triển khai.

Trả lời báo chí về quan điểm liên quan đến vấn đề này, chuyên gia kinh tế, PGS, TS. Ngô Trí Long (nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài chính) cho rằng, cần xử lý nghiêm các doanh nghiệp vi phạm và tổ chức, cá nhân buông lỏng quản lý. Ông cũng đề xuất cần triển khai đồng bộ 4 nhóm giải pháp trọng tâm. Trong đó, có tăng cường hậu kiểm, kiểm tra đột xuất chất lượng sản phẩm sau khi được cấp phép, bởi nhiều sản phẩm không duy trì chất lượng công bố, thậm chí chứa chất cấm.

Theo Luật sư Đặng Văn Cường, Đoàn Luật sư TP. Hà Nội, liên quan đến vụ việc sản xuất tiêu thụ sữa giả vừa bị phát hiện mới đây, cơ quan điều tra sẽ làm rõ trách nhiệm của các bên liên quan trong vụ việc, từ khâu cấp phép, đăng ký lưu hành, quy trình sản xuất, nguyên liệu đến quá trình đưa sản phẩm ra thị trường. Đồng thời, cơ quan điều tra xác minh việc các cơ quan chức năng có thực hiện thanh tra, kiểm tra theo quy định hay không, và lý do vì sao không phát hiện kịp thời để xử lý.

Luật sư cũng đề xuất cần bổ sung các quy định pháp luật nhằm tăng cường kiểm soát hàng hóa đầu ra, đặc biệt là các mặt hàng lương thực, thực phẩm, thuốc chữa bệnh để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và sức khỏe nhân dân.

Thiếu sự đồng bộ và trách nhiệm

Liên quan đến vụ việc gần 600 loại sữa giả bị phát hiện mới đây, ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước, Bộ Công Thương, đã chỉ rõ rằng theo Nghị định 15/2018/NĐ-CP, Bộ Công Thương chịu trách nhiệm quản lý nhóm sản phẩm sữa chế biến thông thường. Các sản phẩm sữa bổ sung vi chất, thực phẩm chức năng hay dược phẩm có thành phần dinh dưỡng đặc biệt lại thuộc thẩm quyền quản lý của Bộ Y tế.

Điều đáng nói là, Bộ Công Thương không có thẩm quyền cấp phép đăng ký kinh doanh cho doanh nghiệp, mà việc này thuộc về Sở Kế hoạch và Đầu tư các tỉnh, thành phố. Như vậy, có thể thấy một phần trách nhiệm liên quan đến việc cấp phép hoạt động ban đầu nằm ngoài phạm vi trực tiếp của Bộ Công Thương.

Về phía Bộ Y tế, lãnh đạo Cục An toàn thực phẩm đã nhấn mạnh vai trò của Bộ trong việc xây dựng và ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về an toàn thực phẩm. Quy trình công bố và đăng ký bản công bố sản phẩm, theo Nghị định 15/2018/NĐ-CP, trao quyền tự công bố cho doanh nghiệp đối với phần lớn sản phẩm, trừ 4 nhóm có nguy cơ cao phải đăng ký. Điều này tạo thuận lợi về thủ tục hành chính, nhưng đồng thời đặt ra yêu cầu cao về sự trung thực và trách nhiệm của doanh nghiệp đối với tính pháp lý của hồ sơ và chất lượng sản phẩm.

Tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc giao ban công tác quý I/2025, Phó Thủ tướng Chính phủ Bùi Thanh Sơn, Trưởng Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, đã thẳng thắn chỉ ra những hạn chế, tồn tại trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan, ban ngành. Phó Thủ tướng nhấn mạnh rằng, các chỉ đạo từ Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Ban Chỉ đạo 389 quốc gia chưa được một số bộ, ngành, địa phương và lực lượng chức năng triển khai một cách nghiêm túc và hiệu quả. Công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả chưa phản ánh đúng tình hình thực tế đang diễn ra.

Tương tự, tại Hội nghị Tổng kết công tác năm 2024 của Tổng cục Quản lý thị trường, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cũng chỉ rõ những hạn chế trong công tác chấn chỉnh kỷ luật, kỷ cương hành chính và ý thức chấp hành pháp luật của công chức, đồng thời yêu cầu tăng cường thanh tra, kiểm tra nội bộ, xử lý nghiêm các trường hợp sai phạm, đặc biệt là hành vi bảo kê, tiêu cực.

Thêm vào đó, Thông báo Kết luận của Trưởng ban Chỉ đạo 389 quốc gia tại Hội nghị sơ kết công tác 6 tháng đầu năm 2024 cũng chỉ ra rằng, một số lực lượng chức năng còn bị động trong công tác nắm bắt tình hình, phối hợp chưa nhịp nhàng, dẫn đến xử lý chồng chéo, hiệu quả thấp, gây khó khăn cho cả doanh nghiệp và lực lượng thực thi.

Những nhận định từ lãnh đạo Chính phủ và Bộ Công Thương đã chỉ rõ những "điểm nghẽn" trong bộ máy phòng chống gian lận thương mại. Tình trạng chưa làm hết trách nhiệm, đùn đẩy công việc, phối hợp thiếu đồng bộ giữa các lực lượng, cùng với đó là công tác quản lý, giám sát còn mang tính hình thức, đã làm giảm sút hiệu quả chung của cuộc chiến này.

Hậu quả nghiêm trọng và những giải pháp cấp bách

Việc các cơ quan chức năng chưa hoàn thành tốt vai trò của mình đã dẫn đến những hậu quả không nhỏ. Hàng giả, hàng nhái, gian lận thương mại, buôn lậu tiếp tục gây thiệt hại lớn cho các doanh nghiệp làm ăn chân chính, xâm phạm nghiêm trọng quyền lợi của người tiêu dùng và gây thất thu cho ngân sách nhà nước. Tình trạng này còn làm suy giảm uy tín của các cơ quan quản lý nhà nước, tạo môi trường thuận lợi cho các đối tượng vi phạm ngày càng tinh vi và khó kiểm soát, đặc biệt trên không gian mạng.

Để đấu tranh hiệu quả với vấn nạn này, Phó Thủ tướng Bùi Thanh Sơn đã chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương tiếp tục quán triệt và thực hiện nghiêm các văn bản chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ và Ban Chỉ đạo 389 quốc gia. Đồng thời, lực lượng chức năng cần thực hiện nghiêm các quy định về đấu tranh phòng chống tiêu cực ngay trong chính nội bộ, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật.

Phó Thủ tướng cũng yêu cầu xây dựng các chương trình, kế hoạch, giải pháp phù hợp với tình hình từng địa bàn, tập trung vào các hoạt động mua bán, vận chuyển trái phép ma túy, buôn lậu, hàng giả mạo xuất xứ, hàng kém chất lượng và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Nhằm nâng cao hiệu quả công tác, Phó Thủ tướng chỉ đạo tăng cường kiểm tra, giám sát của các bộ, ngành đối với công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, cũng như đối với lực lượng thực thi nhiệm vụ. Công tác giáo dục, nâng cao năng lực và đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ, công chức cũng được đặc biệt chú trọng, cùng với việc biểu dương, khen thưởng các tập thể, cá nhân có thành tích xuất sắc.

Bên cạnh đó, các giải pháp khác như rà soát, tinh gọn bộ máy, tăng cường phối hợp liên ngành, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin, đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật và tổ chức ký cam kết không kinh doanh hàng giả, hàng nhập lậu cũng được đề ra.

Rõ ràng, để cuộc chiến chống gian lận thương mại đạt được những kết quả thực chất, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ và trách nhiệm cao của tất cả các cơ quan, ban ngành từ Trung ương đến địa phương. Việc hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ được giao, loại bỏ tình trạng đùn đẩy, quản lý hình thức và tăng cường phối hợp, ứng dụng công nghệ là những yếu tố then chốt.

Chỉ có sự đổi mới tư duy quản lý, quyết tâm chính trị cao và hành động quyết liệt mới có thể xây dựng được một thị trường lành mạnh, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững của đất nước.

Thành Nam