Đẩy mạnh tuyên truyền phòng chống tác hại của thuốc lá

Tác hại khôn lường đến sức khoẻ và kinh tế

Tại hội thảo, PGS. TS. Lương Ngọc Khuê, Cục trưởng Cục Khám chữa bệnh, Giám đốc Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá (Bộ Y tế) cho biết, hút thuốc lá có những tác hại khôn lường đến sức khoẻ, tạo gánh nặng lên kinh tế cho gia đình và xã hội. Do đó, chúng ta cần phải có những giải pháp đẩy mạnh phòng chống tác hại thuốc lá để bảo vệ sức khoẻ người dân, nhất là thanh thiếu niên, thế hệ trẻ tương lai của đất nước và giảm gánh nặng về kinh tế.

Chia sẻ cụ thể về tác hại của thuốc lá, bà Nguyễn Thị Thu Hương – đại diện Quỹ phòng chống tác hại thuốc lá cho biết:

“Sử dụng thuốc lá, gây 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên thế giới (trong đó có khoảng 1 triệu ca tử vong do hút thuốc thụ động). Theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới, tổn thất kinh tế toàn cầu do thuốc lá gây ra mỗi năm là 1.400 tỷ USD. Thuốc lá cũng là nguyên nhân làm cho rừng bị tàn phá và ô nhiễm môi trường.

Hàng năm, có khoảng 5% diện tích rừng bị phá để trồng cây thuốc lá, cũng như lấy gỗ để sấy thuốc lá. Ước tính, mỗi năm cần 18 tỷ cây xanh để làm củi sấy thuốc lá. Việc sử dụng thuốc lá, thải ra môi trường mỗi năm khoảng từ 3.000 đến 6.000 tấn formaldehyde, từ 12.000 đến 47.000 tấn nicotine và từ 300 đến 600 triệu kg chất thải độc hại của các mẩu thuốc lá”.

Về tình hình sử dụng thuốc lá tại Việt Nam, bà Hương chia sẻ:

“Tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở người trường thành trên 15 tuổi giảm từ 22,5% năm 2015, xuống 21,7% năm 2020, trong đó nam giới là từ 45,3% năm 2015, xuống 42,3% năm 2020. Tuy nhiên, ở nữ giới có sự tăng nhẹ 0,1% năm 2015, lên 0,2% năm 2020.

Tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở học sinh từ 13 - 15 tuổi, giảm từ 3,5% năm 2014, xuống 2,7% năm 2022, trong đó nam giới giảm từ 6,3%, xuống 4%, nữa giới tăng nhẹ từ 0,1% năm 2015, lên 0,2% năm 2020”.

Bên cạnh đó, tỷ lệ tiếp xúc thụ động với khói thuốc lá (hút thuốc lá thụ động) tại các địa điểm công cộng cũng giảm, như: Tại nơi làm việc giảm từ 42,6%, xuống 30,9%; tại nhà giảm từ 59,9%, xuống 56,0%; tại nhà hàng giảm từ 80,7%, xuống 78,1%; tại quán bar/cà phê/trà giảm từ 89,1%, xuống 86,2%.

Trong những năm qua, với những nỗ lực của Bộ Y tế và các bộ, ngành, các tỉnh, thành phố, công tác phòng chống tác hại thuốc lá đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận. So với năm 2015, tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong nam giới Việt Nam giảm từ 45,3%, xuống 42,3%. Với các kết quả như trên, theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới, Việt Nam đã phòng tránh được 280.000 ca tử vong sớm vì các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá. Ước tính, chi phí tiết kiệm được do giảm tỷ lệ bệnh tật do sử dụng thuốc lá gây ra trong giai đoạn 2015 - 2020 là 1.277 tỷ đồng/năm.

Tuy nhiên, Việt Nam vẫn là một trong 15 nước có số nam giới trưởng thành hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới và mức giảm ở trên vẫn chưa đạt được mục tiêu đề ra trong Chiến lược phòng chống tác hại thuốc lá đến năm 2020 đó là giảm sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống còn 39%. Một trong những nguyên nhân chủ yếu của việc tỷ lệ hút thuốc lá còn cao và giảm chậm là do, thuế thuốc lá của Việt Nam còn rất thấp. Giá thuốc lá rẻ, làm tăng khả năng tiếp cận và mua thuốc lá của thanh thiếu niên và người nghèo. Bên cạnh đó, trên thị trường, xuất hiện các sản phẩm mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng…

ThS. BS. Nguyễn Thị An – Giám đốc Tổ chức HeathBridge Việt Nam, cũng có những chia sẻ về tác hại của thuốc lá:

“Khói thuốc lá chứa 7.000 hợp chất độc hại, 69 hợp chất gây ung thư. Nicotine trong thuốc lá gây nghiện, ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ. Khói thuốc gây nên những tác động nghiêm trọng tới trẻ trong suốt giai đoạn từ khi thụ thai, thơ ấu và thanh thiếu niên. Việc sử dụng thuốc lá sớm ở trẻ em và thanh thiếu niên gây nghiện sớm, khó cai hơn, ảnh hưởng sớm đến sức khỏe, sự phát triển não bộ, khả năng học tập, khả năng lao động, chất lượng giống nòi. Với 15,4 triệu người hút thuốc (BYT, 2020).

Việt Nam trong số quốc gia có số người hút thuốc lá cao nhất trên thế giới. Giai đoạn 2010 - 2020 tỷ lệ hút thuốc người trưởng thành giảm chậm, tỷ lệ phơi nhiễm với khói thuốc thụ động vẫn ở mức cao".

Năm 2020, số tiền chi mua thuốc lá của người Việt Nam là 49.000 tỷ đồng. Tổng chi phí điều trị và chi phí do mất khả năng lao động vì ốm đau và tử vong sớm cho 5 nhóm bệnh/tổng số 25 nhóm bệnh do thuốc lá ~ 1% GDP (2014), tương đương 24.000 tỷ đồng.

ThS. Đào Thế Sơn – Đại học Thương mại chia sẻ thêm về tác hại của thuốc lá đến gánh nặng chi phí quốc gia:

“Sử dụng thuốc lá dẫn đến các bệnh mãn tính điều trị tốn kém và tử vong sớm, gây gánh nặng tài chính cho các hộ gia đình. Nghiện thuốc lá, làm cạn kiệt nguồn thu nhập ít ỏi của các hộ gia đình nghèo nhất. Các công ty thuốc lá định giá thấp cho nông dân trồng thuốc lá nghèo và ở nhiều nơi ký các hợp đồng trồng trọt, khiến nông dân trong vòng nợ nần. Thuốc lá làm nghèo các chính phủ, do gánh nặng tài chính ngân sách cho y tế, mất năng suất lao động, thiệt hại môi trường, cùng những vấn đề khác...

Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, các hộ gia đình có thu nhập thấp, chi tiêu thuốc lá chiếm hơn 10% chi tiêu của hộ, lấy đi thu nhập cho các nhu yếu phẩm như thực phẩm, gây ra nạn đói và mất an ninh lương thực, vì chi tiêu thực phẩm chuyển sang thuốc lá”.

“Khói thuốc lá làm giảm chất lượng không khí, ảnh hưởng đến sự an toàn của nhà ở, nơi làm việc, hệ thống giao thông và không gian công cộng. Điều kiện còn tồi tệ hơn ở các khu ổ chuột, nơi tỷ lệ hút thuốc cao hơn đáng kể so với các khu vực khác. Trên toàn cầu, 570.000 trẻ em dưới 5 tuổi chết mỗi năm do nhiễm trùng đường hô hấp, chẳng hạn như viêm phổi, do ô nhiễm không khí trong nhà và ngoài trời và khói thuốc thụ động”, ThS. Sơn nói thêm.

Tại Việt Nam, ThS. Sơn chia sẻ:

“Từ 2010 đến 2015, nhóm nghiện thuốc lá nặng giảm trong nhóm hộ gia đình giàu nhất, tăng trong các nhóm hộ gia đình nghèo nhất, nghèo và trung bình. Rác thải nhựa của các nhà máy thuốc lá chiếm 12% rác thải nhựa được nhận diện là từ các công ty. Trồng cây thuốc lá, mang lại lợi ích kinh tế không đáng kể, nếu tính cả chi phí cơ hội của thành viên hộ gia đình. Trong khi đó, các hộ trồng lại đối mặt với rủi ro sức khoẻ, tỷ lệ mắc 9/16 rủi ro sức khoẻ cao hơn các hộ không trồng thuốc lá.

Xu hướng sử dụng thuốc lá điện tử gia tăng

Về các sản phẩm thuốc lá mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, việc quảng cáo, bán hàng thuốc lá trên mạng xã hội và trang thương mại điện tử ở Việt Nam vẫn tồn tại. Theo Báo cáo phân tích Fermion 2019, có 135.625 tin, bài đăng có nội dung liên quan đến thuốc lá điện tử: 99.180 bài quảng cáo, review, hướng dẫn sử dụng, buôn bán; 99% ở trên Facebook.

Thuốc lá điện tử ở Việt Nam đang nhắm mạnh vào giới trẻ và đặc biệt là nữ giới trẻ tuổi. Tỷ lệ hút thuốc lá điện tử năm 2020 chung tăng 18 lần so với năm 2015 (từ 0,2% lên 3,6%). Tỷ lệ hút thuốc lá điện tử trong thanh thiếu niên Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng. Theo nghiên cứu về Sức khỏe thanh thiếu niên ở nhóm tuổi 13 - 17 tuổi của Tổ chức Y tế thế giới, tỉ lệ hút thuốc lá điện tử chiếm 2,6% năm 2020. Đặc biệt, xu hướng sử dụng thuốc lá điện tử tập trung cao ở nhóm tuổi 15 - 24 tuổi với tỉ lệ là 7,3% so với các nhóm tuổi 25 - 44 tuổi (3,2%), 45 - 64 tuổi (1,4%).

Đại diện Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá chia sẻ:

“Thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, đều là các sản phẩm có hại cho sức khỏe. Thuốc lá điện tử có chứa nicotin là một chất gây nghiện cao. Để che giấu độ gắt của nicotin làm cho sản phẩm dễ chịu hơn, dễ hít, các nhà sản xuất còn sử dụng rất nhiều loại hương liệu.

Thuốc lá nung nóng tạo ra chất khí độc hại, có nhiều chất độc giống như trong khói thuốc lá điếu thông thường. Dù được nung ở nhiệt độ thấp hơn, nhưng vẫn tạo ra những hóa chất độc hại như glycidol, formaldehyde và acetaldehyde (chất gây ung thư), carbon monoxide, hydrocarbon thơm đa vòng và các kim loại (nhôm, titan, stronti, molypden, thiếc và antimon).  

Các sản phẩm thuốc lá mới có nguy cơ cao tiềm ẩn và phát sinh các tệ nạn xã hội, nhất là sử dụng ma túy và các chất gây nghiện. Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng làm tăng tỷ lệ sử dụng thuốc lá thông thường, đặc biệt là trẻ em, thanh thiếu niên, phụ nữ và trẻ em gái".

ThS. BS. Nguyễn Thị An chia sẻ thêm:

“Đang có xu hướng gia tăng sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới, thuốc lá điện tử trong giới trẻ. Năm 2015: Tỷ lệ hút thuốc lá điện tử ở người trưởng thành ở Việt Nam là 0,2%, chưa có số liệu về sử dụng thuốc lá điện tử ở thanh thiếu niên. Năm 2019: Tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử của học sinh 13 - 17 tuổi là 2,6% (nam là 3,6%, nữ  là 1,5%). Năm 2021 - 2022: Tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử của học sinh 13 - 15 tuổi là 3.5% (nam 4.3%, nữ 2.8%). Tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử ở học sinh đặc biệt cao ở các thành phố lớn: 8,35% học sinh lớp 8 - 12 tại Hà Nội sử dụng thuốc lá điện tử (nam là 12,39%, nữ là 4,8%).

Nguyên nhân là do việc thực thi các quy định pháp luật, xử lý vi phạm còn yếu dẫn đến các hành vi vi phạm liên quan đến bán thuốc lá, quảng cáo/khuyến mại thuốc lá, hút thuốc lá tại nơi có quy định cấm… vẫn còn phổ biến; thanh thiếu niên có thể mua thuốc lá dễ dàng mà không bị từ chối; giá thuốc lá ở Việt Nam đang ở mức rất rẻ, dễ tiếp cận với thanh thiếu niên, người có thu nhập thấp…

Theo Tổ chức Y tế thế giới, không có sản phẩm thuốc lá nào là an toàn cho sức khỏe. Trong báo cáo tại Hội nghị các bên tham gia Công ước khung lần thứ 6 và 7 (COP7) đã nêu:

“Tất cả các sản phẩm thuốc lá, đều gây hại đối với sức khỏe. Việc tuyên truyền thuốc lá nung nóng ít hóa chất độc hại hơn so với thuốc lá truyền thống, sẽ gây hiểu nhầm cho người sử dụng về tác hại của thuốc lá nung nóng. Tổ chức Y tế thế giới kêu gọi các quốc gia cần ngăn ngừa việc đưa ra các kết luận thiếu căn cứ về tính an toàn của các sản phẩm này; đồng thời thực hiện đầy đủ các biện pháp phòng chống tác hại thuốc lá hiệu quả được quy định trong Công ước khung thay vì sử dụng các sản phẩm mới được quảng cáo là ít có hại.

Cũng Theo Tổ chức Y tế thế giới, trên thế giới, chưa có bằng chứng về việc thuốc lá điện tử giúp cai nghiện thuốc lá thông thường. Tổ chức Y tế thế giới cũng không xác nhận thuốc lá điện tử là một biện pháp hỗ trợ cai nghiện.  

Bên cạnh đó, không nên thực hiện thí điểm thuốc lá nung nóng dẫn đến khó có thể kiểm soát được các sản phẩm tương tự. Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng là sản phẩm gây nghiện, gây hại cho sức khoẻ. Không nên thí điểm một sản phẩm gây hại cho sức khoẻ. Việc cho phép thêm thuốc lá mới không phù hợp các nguyên tắc giảm cung, giảm cầu của Công ước khung về kiểm soát thuốc lá, Chiến lược quốc gia về Phòng chống tác hại của thuốc lá và Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá.

Đẩy mạnh phòng chống tác hại thuốc lá

Phân tích cụ thể về thuế thuốc lá ở Việt Nam ở mức thấp, bà Hương nói:

“Giá thuốc lá ở Việt Nam thuộc hàng thấp nhất trên thế giới. Để có thể so sánh một cách công bằng giá thuốc lá giữa các quốc gia, thì giá bao thuốc Marlboro ở các nước được chuyển đổi thành giá theo đô la quốc tế. Theo đơn vị quy đổi này thì, giá trung bình 1 bao thuốc Marlboro ở Việt Nam là 2,82 đô la (tính theo sức mua tương đương), chỉ bằng 1/2 so với mức bình quân của tất cả các quốc gia trên thế giới (5,62 đô la/bao)". 

Để giảm thiểu tình hình sử dụng thuốc lá tại Việt Nam, bà Hương đề xuất, ủng hộ tăng thuế thuốc lá, cấm quảng cáo, khuyến mại và tài trợ, truyền thông rộng rãi đến người dân qua các phương tiện truyền thông đại chúng. Trong đó, Luật phóng chống tác hại của thuốc lá, Luật Quảng cáo, Luật Thương mại đã quy định rõ cấm quảng cáo, khuyến mại, tiếp thị thuốc lá trực tiếp tới người tiêu dùng với mọi hình thức.

ThS. BS. Nguyễn Thị An nói:

“Pháp luật Việt Nam cũng quy định: Tại Luật Trẻ em số 102/2016/QH13 được Quốc hội ban hành ngày 5/4/2016 (có hiệu lực 1/6/2017), điều 6: Các hành vi bị nghiêm cấm “Bán cho trẻ em hoặc cho trẻ em sử dụng rượu, bia, thuốc lá và chất gây nghiện, chất kích thích khác”, thực phẩm không bảo đảm an toàn, có hại cho trẻ em”.

Luật Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá số 09/2012/QH13, được Quốc hội thông qua 18/06/2012 và có hiệu lực 01/05/2013. Điều 9: Các hành vi bị nghiêm cấm: 4. Người chưa đủ 18 tuổi sử dụng, mua, bán thuốc lá; 5. Sử dụng người chưa đủ 18 tuổi mua, bán thuốc lá; 6. Bán, cung cấp thuốc lá cho người chưa đủ 18 tuổi.

ThS. BS. An khuyến nghị, chúng ta cần tăng cường thực thi Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá; đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra; xử lý nghiêm vi phạm trong đó tập trung xử lý vi phạm địa điểm cấm hút thuốc, vi phạm về quảng cáo, khuyến mại và tài trợ, kinh doanh buôn bán các sản phẩm thuốc lá lậu.

Chúng ta cần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá để ngăn chặn sự gia tăng sức mua thuốc lá, hạn chế thanh niên tiếp cận với thuốc lá giá rẻ; ban hành chính sách cấm lưu hành thuốc lá điện tử và các sản phẩm thuốc lá nung nóng tại Việt Nam theo khuyến cáo của Bộ Y tế, Tổ chức Y tế thế giới; truyền thông nâng cao hiểu biết về tác hại của thuốc lá, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng và trách nhiệm của cha mẹ, giáo viên, trẻ em trong bảo vệ trẻ em. 

ThS. Sơn khuyến nghị:

“Chính sách thuế và giá tại Việt Nam còn rất thấp, có nhiều bất cập, cần phải được cải thiện trong thời gian tới theo xu hướng: Có thành phần thuế tuyệt đối, tăng đủ cao và thường xuyên để chống sự xói mòn cơ sở thuế, do lạm phát và tăng trưởng thu nhập; tiếp tục tăng cường hoàn thiện các cơ chế, chính sách quản lý thuế nhằm đảm bảo việc thực thi chính sách; cần ngăn chặn các sản phẩm thuốc lá mới, vì các sản phẩm này sẽ tiếp tục làm xói mòn các mục tiêu SDGs”.

Trúc Mai