Đà phát triển của HTX được duy trì: số lượng THT, HTX, Liên hiệp hợp tác xã (LHHTX) tiếp tục tăng và từng bước được củng cố, đổi mới về tổ chức hoạt động. KTTT, HTX ngày càng khẳng định đóng góp quan trọng vào tăng trưởng kinh tế đất nước, tạo việc làm, đảm bảo an sinh xã hội.
Chất lượng hoạt động HTX có xu hướng cải thiện rõ rệt: tỷ lệ HTX hoạt động có hiệu quả tăng. Nguồn nhân lực HTX được trẻ hóa và trình độ ngày càng được nâng cao (31% cán bộ có trình độ đại học, vượt xa kế hoạch). Nhiều mô hình HTX kiểu mới xuất hiện, liên kết sản xuất theo chuỗi, ứng dụng công nghệ cao, chuyển đổi số… tạo nên những điển hình thành công có sức lan tỏa.
Đặc biệt, hành lang pháp lý cho HTX được hoàn thiện với Luật HTX 2023 và các văn bản hướng dẫn thi hành, tạo nên môi trường pháp lý thông thoáng, thuận lợi chưa từng có cho KTTT, HTX phát triển trong giai đoạn mới. Vai trò của HTX trong các chương trình phát triển quốc gia được khẳng định khi HTX trở thành tiêu chí bắt buộc trong xây dựng nông thôn mới và đóng góp không thể thiếu vào giảm nghèo bền vững, phát triển vùng khó khăn. Nói cách khác, năm 2025 khu vực KTTT, HTX đã tạo được bước chuyển biến tích cực, chứng minh mô hình HTX kiểu mới là hướng đi đúng đắn, phù hợp xu thế. Đây là cơ sở, tiền đề quan trọng để bước vào giai đoạn phát triển cao hơn.
Bên cạnh những kết quả đáng khích lệ, khu vực KTTT, HTX vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế cố hữu cần tập trung khắc phục. Những điểm yếu nội tại của HTX tích tụ qua thời gian chưa thể giải quyết một sớm một chiều, cộng với các thách thức bên ngoài tạo nên rào cản không nhỏ cho khu vực KTTT phát triển tương xứng kỳ vọng và tiềm năng.
Đó là, năng lực nội tại của đa số HTX còn yếu là hạn chế lớn nhất, mang tính chất cốt lõi cơ cấu. Phần lớn HTX có quy mô nhỏ, vốn ít, tài sản hữu hình không đáng kể nên thiếu tài sản thế chấp để vay vốn ngân hàng. Năng lực quản trị điều hành còn yếu nhiều cán bộ HTX xuất thân nông dân, ít được đào tạo bài bản về quản trị tài chính, lập kế hoạch kinh doanh, quản trị rủi ro, dẫn đến HTX vận hành chưa hiệu quả. Trình độ công nghệ lạc hậu đa số HTX nông nghiệp vẫn canh tác thủ công, ít cơ giới hóa; HTX công nghiệp ít đổi mới máy móc, dẫn đến năng suất thấp, giá thành cao. Thiếu nhân lực chất lượng cao, rất ít HTX có cán bộ am hiểu thị trường, biết ngoại ngữ, công nghệ… nên khó mở rộng sản xuất lớn.
Ở một số HTX, tinh thần hợp tác chưa cao; liên kết giữa các thành viên trong HTX còn lỏng: nhiều thành viên chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ (góp vốn, cung ứng và tiêu thụ thông qua HTX) mà vẫn “nửa hợp tác, nửa cá thể”. Liên kết giữa các HTX với nhau rất hạn chế, dẫn đến thiếu các liên hiệp HTX mạnh theo ngành hàng để tạo sức cạnh tranh chung. Liên kết giữa HTX với doanh nghiệp cũng chưa bền vững: mới có xấp xỉ 13% HTX tham gia chuỗi giá trị với doanh nghiệp, nhiều hợp đồng liên kết dễ bị phá vỡ khi giá cả biến động.
Sản phẩm của nhiều HTX chưa có thương hiệu, chất lượng không đồng đều và thiếu chứng nhận tiêu chuẩn, do vậy khó cạnh tranh với hàng hóa của doanh nghiệp lớn hoặc hàng nhập khẩu. Nhiều HTX sản xuất tốt nhưng yếu khâu marketing, quảng bá, không tiếp cận được khách hàng rộng. Thương mại điện tử đang là kênh bán hàng hiệu quả nhưng đa số HTX chưa biết cách tham gia (năm 2025 mới khoảng vài trăm HTX bán hàng online thường xuyên). Ngoài ra, chi phí logistics cao do HTX nhỏ lẻ vận chuyển manh mún làm giảm sức cạnh tranh giá. Kết quả là thị phần sản phẩm HTX còn rất thấp trong các kênh phân phối hiện đại – ví dụ tỷ trọng doanh thu hàng HTX trong siêu thị chỉ khoảng 3%. Ở thị trường quốc tế, rất ít HTX đủ năng lực xuất khẩu trực tiếp, chủ yếu bán qua trung gian với giá thấp.
Tuy chính sách hỗ trợ HTX khá đầy đủ, song trên thực tế việc thụ hưởng còn khó khăn. Thủ tục hành chính phức tạp để được hỗ trợ kinh phí, HTX phải làm đề án, hồ sơ, qua nhiều cấp xét duyệt – đa số HTX không đủ khả năng lập hồ sơ chuẩn nên dễ bị loại. Nhiều HTX vùng sâu không biết có chính sách gì mới, hoặc biết nhưng không rõ cách tiếp cận. Điều kiện hỗ trợ khó đáp ứng thí dụ muốn được hỗ trợ dự án liên kết chuỗi (theo NĐ 98/2018), HTX phải có hợp đồng với doanh nghiệp lớn hơn hoặc bằng 5 năm, sản lượng lớn… - hầu như rất ít HTX đạt nên không được hỗ trợ...
Minh Anh
