Món ăn này không chỉ là một phần của bữa cơm hàng ngày mà còn là món quà ý nghĩa, mang theo chút mặn mòi của sóng nước Quảng Ninh đến mọi miền đất nước. Nguồn gốc của chả mực Hạ Long gắn liền với vùng biển Vịnh Bắc Bộ, đặc biệt là khu vực Vịnh Hạ Long và Vân Đồn. Theo các tài liệu khảo sát từ Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển hệ thống nông nghiệp, mực ở đây có chất lượng vượt trội nhờ địa lý đặc thù: các rặng san hô và chân đảo kín gió tạo nên môi trường lý tưởng, khiến con mực dày mình, ngọt thịt và giòn dai hơn hẳn so với các vùng khác.
Chả mực được xem là "đại sứ ẩm thực" của Quảng Ninh, được Trung tâm Sách Kỷ lục Việt Nam công nhận là một trong 50 đặc sản nổi tiếng nhất Việt Nam. Ban đầu, món ăn này xuất hiện từ nhu cầu bảo quản hải sản của ngư dân địa phương, dần dần phát triển thành đặc sản nhờ kỹ thuật chế biến truyền thống được lưu giữ qua nhiều thế hệ. Ngày nay, chả mực không chỉ là món ăn dân dã mà còn góp phần thúc đẩy du lịch, với các sự kiện như làm chiếc chả mực khổng lồ nặng 200kg, đường kính 2,5m, thu hút hàng ngàn du khách tham gia và thưởng thức miễn phí tại lễ hội Carnaval Hạ Long.
Về nguyên liệu, chả mực Hạ Long đòi hỏi sự khắt khe để giữ được hương vị nguyên bản. Nguyên liệu chính là mực nang (hay còn gọi là mực mai) tươi sống, được đánh bắt trực tiếp từ vùng biển Vịnh Hạ Long, với trọng lượng mỗi con từ 1-3kg để đảm bảo thịt dày và ngọt. Mực phải được chế biến ngay khi còn tươi, loại bỏ ruột, bọng và da, nhưng giữ nguyên phần vây giòn hai bên để tăng độ dai sần sật. Không sử dụng bột hay chất phụ gia, chỉ thêm chút nước mắm cốt và mỡ nước để trộn đều, giúp món ăn giữ được vị ngọt tự nhiên của biển cả. Trong một số biến tấu, người ta có thể kết hợp thêm thịt ba chỉ hoặc gia vị như mì chính, nấm hương, mộc nhĩ và hạt tiêu để tăng chiều sâu hương vị, nhưng nguyên tắc cốt lõi là giữ nguyên chất lượng mực tươi.
Quy trình chế biến chả mực Hạ Long là một nghệ thuật đòi hỏi sự kiên nhẫn và khéo léo, hoàn toàn thủ công để bảo tồn giá trị truyền thống. Đầu tiên, mực được cắt thành miếng nhỏ, sau đó giã tay trong cối đá lớn – tuyệt đối không dùng máy xay để tránh làm mực nhuyễn và mất độ giòn. Người thợ giã vừa đủ rối, sao cho mực dẻo quánh và kết dính, nhưng vẫn giữ những thớ thịt nguyên miếng để tạo cảm giác sần sật khi ăn. Phần vây mực được xắt ngắn và giã lẫn vào, sau đó trộn đều với gia vị trong khoảng 2 phút để ngấm. Hỗn hợp được nặn thành miếng tròn hoặc vuông, rồi chiên trong chảo dầu sôi đến khi vàng ruộm, tỏa hương thơm nức mũi. Quy trình này không chỉ giữ được độ giòn dai đặc trưng mà còn làm nổi bật vị ngọt đậm đà của mực Hạ Long, khác biệt so với các loại chả mực công nghiệp. 
Để thưởng thức chả mực Hạ Long một cách trọn vẹn, nên ăn khi còn nóng hổi, để cảm nhận rõ độ giòn, dai và thơm lừng. Mùi chả lan tỏa ngay cả khi chưa rán, và khi cắn vào, bạn sẽ thấy vị ngọt riêng biệt, không bột bở mà chắc thịt, với màu vàng ruộm bắt mắt. Món ăn thường được chấm với nước mắm chua ngọt pha chế công phu, thêm chút ớt cay và chanh tươi để cân bằng vị. Chả mực có thể ăn kèm cơm trắng, xôi nếp hoặc làm topping cho các món khác, nhưng phổ biến nhất là kết hợp với bánh cuốn – tạo nên món bánh cuốn chả mực trứ danh, được người dân Hạ Long yêu thích như bữa sáng hàng ngày.
Ngoài giá trị ẩm thực, chả mực Hạ Long còn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc, góp phần vào sự phát triển du lịch của Quảng Ninh. Món ăn này không chỉ là sản phẩm của nguồn hải sản dồi dào mà còn thể hiện bản sắc vùng miền, từ kỹ thuật giã tay truyền thống đến các lễ hội tôn vinh như Lễ hội Bia và Chả mực hàng năm. Được biến tấu trong nhiều món hiện đại, như nhân bánh mì đen "như than" – lấy cảm hứng từ đất mỏ Quảng Ninh – hay các món xào, nướng kết hợp hải sản khác.
Chả mực Hạ Long không chỉ là một món ăn, mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa thiên nhiên và con người. Khi thưởng thức, bạn không chỉ nếm vị biển mà còn cảm nhận được hồn cốt của một vùng đất giàu truyền thống.
Lê Thanh(t/h)
